Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Ergys REXHEPI

http://gazetaonline.net

ORIGJINA E UNIVERSIT (1)

      Nëse Gjithësia në thelb është e pandryshueshme në kohë, siç përgjithësisht mendohej nga shkencëtarët para viteve 1920, nuk do të kishte arsye që koha të mos përcaktohej në mënyrë arbitrare larg në të kaluarën. Çdo i ashtuquajtur fillim i Gjithësisë do të jetë artificial dhe në këtë kuptim dikush mund të shtrijë historinë e Gjithësisë prapa, në kohë të hershme.

            Sipas popujve Boshongo të Afrikës Qendrore, në fillim ekzistonte vetëm errësira, uji dhe Zoti i madh Bumba. Bumba një ditë, nga një dhimbje e fortë stomaku, vjell Diellin. Dielli thau një pjesë të ujit, duke nxjerrë në pah pjesë toke. Ende në dhimbje të forta stomaku, Bumba vjell sërish, duke nxjerrë këtë herë Hënën, Yjet dhe pastaj disa kafshë, leopardin, krokodilin, breshkën dhe më në fund njeriun.

            Ky mit i krijimit të Gjithësisë, si shumë të tjerë, përpiqet të japë përgjigje për pyetjen që ne të gjithë ngremë: Pse jemi këtu?  Nga kemi ardhur ne?

            Përgjigjja që jepet në përgjithësi është se njerëzit kanë një origjinë relativisht të kohëve të fundit, sepse kjo gjë duhet të ketë qenë e qartë, edhe në kohë të hershme, se raca njerëzore është zhvilluar në sajë të përmirësimit në njohuri dhe teknologji. Kështu që origjina e racës njerëzore nuk mund të ketë qenë shumë e gjatë, sepse në rast të kundërt ajo do të kishte përparuar edhe më shumë. Për shembull, sipas Peshkopit Usher, Libri i Zanafillës vendos krijimin e Gjithësisë në orën 9 në mëngjes, më datë 27 tetor, të vitit 4004 BC. Nga ana tjetër objekte të tilla si malet dhe lumenjtë, kanë ndryshuar shumë pak gjatë kohës së ekzistencës së racës njerëzore. Këto objekte ishin menduar si një sfond i vazhdueshëm i jetës dhe për më tepër se kanë ekzistuar në shekuj si një peizazh bosh ose është menduar se janë krijuar në të njëjtën kohë sikurse edhe raca njerëzore.

            Megjithatë jo gjithkush ishte i lumtur me idenë se Gjithësia kishte një fillim. Për shembull, Aristoteli, më i famshmi prej filozofëve grekë, besonte se Gjithësia kishte ekzistuar përgjithmonë. Diçka e përjetshme është më e përsosur se diçka e krijuar. Ai sugjeroi që arsyeja që ne shohim përparim në racën njerëzore ishte fakti se përmbytjet ose fatkeqësitë e tjera natyrore, e kanë kthyer në mënyrë të përsëritur qytetërimin në fillimet e tij. Motivimi për të besuar në një Gjithësi të përjetshme është dëshira për të shmangur ndërhyrjen Hyjnore për të krijuar Gjithësinë dhe përparimin e saj. Nga ana tjetër, ata që besonin se Gjithësia kishte një fillim, e përdorin atë si një argument për ekzistencën e Perëndisë, si shkak i parë apo forcë lëvizëse kryesore e Gjithësisë.

            Nëse dikush beson se Gjithësia kishte një fillim, pyetja që shtrohet është qartë: Çfarë ka ndodhur para fillimit? Çfarë bënte Zoti përpara se të krijonte këtë botë? A mos vallë Ai po përgatiste Ferrin për njerëzit që bëjnë pyetje të tilla? Problemi nëse Gjithësia kishte apo jo një fillim, ishte një shqetësim i madh për filozofin gjerman, Immanuel Kant . Ai e ndjeu se kishte kontradikta logjike në këtë gjë. Në qoftë se Gjithësia kishte një fillim, pse u desh të prisnim një kohë të pafund para se të kishim fillimin? Ai e quajti këtë gjë tezë. Nga ana tjetër, në qoftë se Gjithësia kishte ekzistuar përgjithmonë, pse u desh të prisnim një kohë të pafund për të arritur fazën e tanishme? Ai e quajti këtë gjë antitezë. Qoftë teza, ashtu edhe antiteza, varen thellësisht nga supozimi i Kantit, së bashku me pothuajse të gjithë bashkoheshit e tij, se koha në vetvete ka karakter absolut. Kjo është njëlloj si të thuash se vijmë nga një e kaluar e pafund dhe shkojmë në një të ardhme të pafund, në mënyrë të pavarur nga fakti nëse Gjithësia ekziston apo jo.

            Ky parim është ende në mendjen e shumë shkencëtarëve të sotëm. Megjithatë në 1915, Einstein-i paraqiti në qarqet akademike europiane teorinë e tij revolucionare, Relativitetin e Përgjithshëm. Në këtë teori, hapësirë-koha nuk është absolute, pra nuk është më një sfond i fiksuar i ngjarjeve në kontinumin katër-përmasor. Në këtë teori, hapësira dhe koha janë madhësi dinamike të cilat janë formuar nga energjia dhe lënda në Gjithësi. Këto madhësi janë përcaktuar në kuadër të ekzistencës së Gjithësisë, kështu që nuk ka asnjë kuptim logjik të flasim për kohën para krijimit të Gjithësisë. Kjo është njëlloj si të kërkojmë një pikë e cila ndodhet në Jug të Polit të Jugut!!!

            Nëse Gjithësia në thelb është e pandryshueshme në kohë, siç përgjithësisht mendohej nga shkencëtarët para viteve 1920, nuk do të kishte arsye që koha të mos përcaktohej në mënyrë arbitrare larg në të kaluarën. Çdo i ashtuquajtur fillim i Gjithësisë do të jetë artificial dhe në këtë kuptim dikush mund të shtrijë historinë e Gjithësisë prapa, në kohë të hershme. Në këtë mënyrë mund të themi se Gjithësia u krijua vitin që shkoi, muajin e kaluar ose dje, por me të gjitha kujtimet dhe dëshmitë fizike, duket si të ishte shumë më e vjetër. Kjo gjë ngre shqetësime të thella filozofike rreth kuptimit të ekzistencës. Personalisht do të merrem me këtë gjë duke pranuar atë që është quajtur përafrim pozitivist apo filozofi pozitiviste. Thelbi i filozofisë pozitiviste qëndron në faktin se ne interpretojmë të dhënat që marrim nga shqisat tona në bazë të një modeli që ne kemi ngritur për Gjithësinë. Në këtë mënyrë nuk mund të pyesim nëse modeli paraqet realitetin. Pyetja që mund të bëjmë është a funksionon ky model apo jo? Një model thuhet se është një model i mirë, në qoftë se, së pari, ai interpreton një gamë të gjerë të vëzhgimeve të kryera dhe fakteve eksperimentale, në kushtet e një modeli të thjeshtë dhe elegant dhe së dyti, në qoftë se modeli bën parashikime të caktuara që mund të verifikohen apo të hidhen poshtë prej eksperimentit.

            Duke u bazuar në filozofinë pozitiviste mund të krahasohen dy modele të Gjithësisë, një model sipas të cilit Gjithësia u krijua vitin e kaluar dhe një model në të cilin Gjithësia ka ekzistuar shumë më gjatë se një vit. Modeli në të cilin Gjithësia ka ekzistuar për shumë kohë mund të shpjegojë gjëra të tilla si binjakët identik, që kanë një kauzë të përbashkët në kohëra të hershme ndërsa modeli në të cilin Gjithësia është krijuar vitin e kaluar nuk mund të shpjegojë këto ngjarje. Pra themi se modeli i parë është më i mirë. Në filozofinë pozitiviste nuk mund të ngremë pyetje të tipit: A ka ekzistuar vërtet Gjithësia përpara apo thjesht na shfaqet kështu? Në filozofinë pozitiviste kjo është e njëjta gjë.

            Në një Gjithësi statike nuk ka një pikë të përcaktuar natyrshëm si fillim. Situata ndryshoi në mënyrë radikale rreth viteve 1920 kur astrofizikani i famshëm, Edwin Hubble filloi vëzhgimet me një teleskop 10 inç në malin Wilson, California.

            Hubble zbuloi se yjet nuk janë të shpërndara në mënyrë uniforme në të gjithë hapësirën, por janë mbledhur së bashku në grupe të mëdha të quajtura galaktika.

            Duke matur dritën që vinte nga galaktikat, Hubble arriti të përcaktojë shpejtësitë e lëvizjes tyre. Ai priste që shumë galaktika të vinin drejt nesh dhe po ashtu shumë të tjera të ishin duke u larguar. Kjo gjë do të sillte si pasojë një Gjithësi të pandryshueshme me kalimin e kohës. Por për habinë e tij, Hubble gjeti se gati të gjitha galaktikat janë duke u larguar nga ne, pasi ai mati zhvendosjen e dritës që vinte nga galaktikat dhe kjo zhvendosje ishte drejt së kuqes dhe referuar efektit Doppler, burimi i dritës largohet nga marrësi me një shpejtësi që përcaktohet nga zhvendosja e frekuencës. Për më tepër ai zbuloi se sa më larg nesh të ishin galaksitë aq më shpejt ato largoheshin prej nesh. Gjithësia nuk është statike në kohë, sikurse të gjithë mendonin në atë kohë, ajo është në zgjerim. Distanca midis galaktikave të largëta vjen duke u rritur me kalimin e kohës.

            Zgjerimi i Gjithësisë, ishte një nga zbulimet më të rëndësishme shkencore të shekullit të 20, apo të çdo shekulli. Ky zbulim transformoi në mënyrë radikale debatin nëse Gjithësia kishte një fillim apo jo. Në qoftë se galaktikat janë duke u larguar prej nesh, kohë më parë ato duhet të kenë qenë mjaft afër me njëra-tjetrën. Nëse shpejtësia e tyre konsiderohet konstante, ato do të kenë qenë të gjitha në një vend, rreth 15 miliardë vjet më parë. A ishte ky fillimi i Gjithësisë?

            Shumë shkencëtarë janë ende të pakënaqur me një Gjithësi që ka një fillim sepse duket sikur kjo gjë nënkupton se ligjet e fizikës thyhen. Disa mund të angazhojnë një agjenci e jashtme, të cilën për lehtësi e quajmë Zot, për të përcaktuar se si e pati fillimin Gjithësia. Disa të tjerë kanë avancuar duke propozuar teori në të cilat Gjithësia është në zgjerim në kohën e sotme, por nuk ka një fillim. Një nga këto teori është “Steady State Theory” , e propozuar nga Bondi, Gold, dhe Hoyle në 1948.

            Në “Steady State Theory” ideja është që veç largimit të galaktikave kemi edhe formimin prej materies të galaktikave të reja, të shpërndara në mënyrë uniforme në të gjithë hapësirën. Në këtë mënyrë Gjithësia ka ekzistuar përgjithmonë dhe na shfaqet e njëjtë në çdo kohë. Kjo veti e fundit ka një virtyt të madh nga pikëpamja pozitiviste, mund të japë një parashikim të caktuar i cili mund të verifikohet me anë të vëzhgimit. Grupi i radio-astronomisë në Cambridge, nën udhëheqjen e Martin Ryle, në fillim të viteve 1960 bëri një studim të burimeve të radiovalëve. Ata arritën në përfundimin se këto burime janë të shpërndara në mënyrë uniforme nëpër qiell, duke treguar se shumica e burimeve është jashtë galaksisë tonë.

            “Steady State Theory” parashikoi formën e grafikut të numrit të burimeve kundrejt fuqisë së tyre. Por vëzhgimet treguan se burimet ishin më të dobëta se sa ishin parashikuar nga teoria, duke arritur në përfundimin se densiteti i burimeve ishte më i lartë në të kaluarën. Kjo është në kundërshtim me supozimin bazë të “Stady State Theory”, sipas të cilit çdo gjë ishte konstante në kohë. Për këtë, dhe të tjera arsye, “Steady State Theory” u braktis.

            Një tjetër përpjekje për të shmangur një Gjithësi e cila ka një fillim, ishte sugjerimi se ka pasur një fazë të mëparshme kontraktuese të Gjithësisë, por për shkak të rrotullimit dhe parregullsive lokale, materia në Gjithësi nuk është përqendruar e gjitha në të njëjtën pikë. Në këtë mënyrë pjesë të ndryshme të materies do të shmangin njëra-tjetrën dhe Gjithësia do të jetë sërish në zgjerim, me një densitet i cili mbetet i fundëm. Dy shkencëtarë rusë, Lifshitz dhe Khalatnikov, kanë vërtetuar se një tkurrje të përgjithshme pa praninë e një simetrie të saktë, gjithmonë do të çojë në një fryrje të Gjithësisë, me densitet i cili mbetet i fundëm. Ky rezultat ishte shumë i përshtatshëm për materializmit dialektik Marksist-Leninist sepse shmang mjaft pyetjeve të vështira në lidhje me krijimin e Gjithësisë.

            Kur Lifshitz dhe Khalatnikov publikuan pohimin e tyre, Hawking ishte një student 21-vjeçar, duke kërkuar diçka për të përfunduar tezën e tij të doktoraturës. Hawking nuk i besoi të ashtuquajturës teorema “Lifshitz-Khalatnikov”, dhe së bashku me Roger Penrose vendosën të zhvillonin teknika të reja matematikore për të studiuar këtë çështje. Ata treguan se Gjithësia nuk mund të pësonte fryrje. Në qoftë se Teoria e Përgjithshme e Relativitetit e Einstein-it është e saktë, atëherë do të ketë një singularitet, një pikë me dendësi dhe lakueshmëri të hapësirë-kohës të pafundme, pikë në të cilën koha pati fillimin e saj .

            Provat e para eksperimentale për të konfirmuar idenë se Gjithësia kishte një fillim shumë të dendur, erdhën në tetor 1965, disa muaj pas rezultatit të parë të Hawking në lidhje me singularitetet, me anë të zbulimit të një sfondi të dobët mikrovalësh në të gjithë hapësirën. Këto mikrovalë janë të njëjta si ato në furrat tona me mikrovalë, por shumë, shumë më pak të fuqishme. Këto mikrovalë do të ngrohnin një pica në vetëm -271.3 gradë celsius, gjë që nuk mjafton për të shkrirë pican e jo më gatimin e saj. Të gjithë ne në fakt mund të vëzhgojmë këto mikrovalë duke vendosur televizorin në një kanal bosh. Disa përqind të pikave të bardha që ne shohim në ekran, shkaktohen nga ky sfond i mikrovalëve. I vetmi interpretim i arsyeshëm i këtij sfondi është se ky është një rrezatimit i mbetur nga një gjendje fillestare tepër e nxehtë dhe e dendur e Gjithësisë. Me zgjerimin e Gjithësisë, rrezatimi është ftohur dhe sot shikojmë vetëm disa mbetje të zbehta të kësaj të kaluare përvëluese.

            Vazhdon...

   (2)