|
A krijon vetėdija botėn materiale?
Para se ti pėrgjigjemi kėsaj pyetjeje, ėshtė e rėndėsishme
tė shikojmė se ēfarė e bėn botėn materiale. E 'Realiteti' nuk ėshtė i
pėrbėrė nga copa tė vogla tė materies? Molekulat e materies janė tė pėrbėra
nga grimca subatomike, si protonet dhe elektronet dhe zėnė vetėm
0,000000000001% tė "realitetit". Me fjale te tjera 99,99999999999% tė atomit
pėrbėhet prej hapėsire tė zbrazėt. Pjesa qė nuk ėshtė e zbrazėt ėshtė i
pėrbėrė nga kuarke tė cilat janė pjesė e njė fushe qė pėrbėhet nga kordat
vibruese qė krijojnė grimcat elementare nė varėsi tė frekuencės sė vibrimit
tė tyre.
Ndėrveprojmė nė njė botė tė objekteve fizike, por kjo ėshtė
pėr shkak se truri ynė i interpreton tė dhėnat ndijore nė njė mėnyrė tė
caktuar. Nė shkallė mė tė vogėl dhe mė elementare ideja e "realitetit fizik"
ėshtė jo-ekzistente. Babai i mekanikės kuantike Neils Bohr ka thėnė: "Ajo qė
ne e quajmė 'realitetin' nuk pėrbėhet nga gjėrat qė ne mund tė konsiderojmė
si tė vėrteta. Nė qoftė se fizika kuantike nuk ju ka shokuar ju ndoshta nuk
e kini kuptuar atė. Kur ju prekni duart tuaja me njėra tjetrėn ajo ēfarė
ndodh ėshtė hapėsirė boshe takon hapėsirė boshe. Komponentėt e materialit
nuk kanė strukturė fizike.
Kjo ėshtė e rėndėsishme pėr ta kuptuar sepse, nė qoftė se ju
mendoni pėr botėn materiale si njė botė e pėrbėrė nga grimca tė vogla si
topa apo bila, atėherė ideja se vetėdija krijon realitet nuk ka asnjė
kuptim. Kur tė kuptojmė se realiteti ėshtė njė konstrukt kozmik i energjisė
dhe hapėsirės sė zbrazėt, atėherė bėhet e qartė se mendimet tona dhe
sinjalet e regjistruara nė tru dhe kėto kanė tė njėjtėn veēori nė formėn mė
elementare. Mendimet tona janė gjithashtu njė aktivitet i universit dhe tė
gjitha aktivitetet ndodhin nė hapėsirėn kuantike para se tė ndodhin nė
realitet.
Ndėrgjegjja ėshtė problemi mė i madh qė ka pėr tė zgjidhur
shkenca. Nuk ka asnjė mėnyrė pėr tė shpjeguar se si diēka materiale e tillė
si njė proces kimik ose fizik mund tė krijojė diēka jolėndore si p.sh.
pėrvoja. Nuk ka asnjė arsye qė tė ekzistojė pėrvoja subjektive apo vetėdija.
Natyra do tė punonte po aq mirė, pa subjektivitetin, kur ne jemi duke u
pėrpjekur pėr tė hetuar shkencėrisht origjinėn dhe natyrėn e vetėdijes
gjejmė supozime se vetėdija dhe realiteti nuk ėshtė aq gjėra tė ndryshme si
shkenca jonė fizike na ka bėrė tė besojmė.
Mė poshtė gjeni disa parimeve tė mekanikės kuantike tė
listuara nė librin "The Self-Aware Universe" e profesorit tė fizikės
teorike, Dr. Amit Gozwami:
1) valėzimi
Njė objekt kuantik (psh. njė elektron) mund te jetė nė mė
shume se njė vend nė tė njėjtėn kohė. Ai mund tė shihet si njė valė qė
pėrhapet jashtė nė hapėsirė dhe mund tė gjendet nė tė njėjtėn kohė nė pika
tė ndryshme tė valės.
2) Ndėrprerjet
Njė objekt kuantik mund tė pushojė sė ekzistuari nė njė
vend, nė tė njėjtėn kohė pėr tė dalė diku tjetėr pa bėrė njė udhėtim tė
ndėrmjetėm. Ky ėshtė hapi kuantik. Teletransportim.
3) Veprimi nga distanca
Shfaqja e njė objekti kuantik, pėr shkak tė vėzhgimit tonė,
ndikon njėkohėsisht objektin shoqėrues binjak, pa marrė parasysh se sa larg
ėshtė ai. Nėse hidhet njė elektron dhe njė proton i njė atomi, ēfarė pėson
elektroni, tė njėjtėn apo pikėrisht tė kundėrtėn do tė pėsojė protoni. Ky
ėshtė aksioni kuantike nė distancė. Ajnshtajni e quajti atė veprim i
ngjethshėm.
4) Efekti i vėzhguesit
Njė objekt kuantik nuk mund tė konsiderohet i shfaqur nė
realitetin e kohės dhe hapėsirės, derisa tė mund tė vėzhgohet si njė grimcė.
Njė objekt kuantik ekziston si njė valė deri sa tė vėzhgohet direkt.
Vetėdija mund tė bėjė funksionin valor tė grimcės tė pėsojė kolaps. (efekti
i vėzhguesit)
Kjo pikė e fundit ėshtė shumė interesante, sepse kjo
nėnkupton se pa njė vėzhgues, nuk shkaktohet ndonjė kolaps dhe qėndron
natyrisht jo i shfaqur, nė njė gjendje probabiliteti tė pastėr. Vėzhgimi jo
vetėm qė prish atė ēfarė ėshtė pėr t'u matur, por prodhon rezultat. Kjo
ėshtė verifikuar nė eksperimentin qė ėshtė i njohur si "eksperimenti i tė
ēarės sė dyfishtė". Nė kėtė eksperiment prania e njė vėzhguesi tė
ndėrgjegjshėm arriti tė ndryshojė sjelljen e njė elektroni nga njė gjendje
valore nė gjendje grimcore. Kjo ėshtė e njohur si 'efekti vėzhguesit' dhe
trondit themelet e asaj qė ėshtė menduar deri mė tani se ėshtė e vėrtetė
rreth botės natyrore.
|
