Kėtė temė po e hapim me njė thėnie tė shkrimtarit tė madh
amerikan, Xhek London nė The star Rover, ku ndėr tė tjera shkruan:
Unė nuk e fillova ekzistencėn time kur linda, as kur
nėna mė ndjeu gjallė nė barkun e saj. Jam rritur e jam zhvilluar nėpėr
mijėvjeēarė tė panumėrt. Tė gjitha un-et e mia tė mėparshme kanė tingujt,
jehonat, pėshpėrimat e tyre nė mua... O, edhe hera tjera tė panumėrta do tė
rilindem pėrsėri.
Sa tė dashuruar jemi nė jetėn!
A e keni vėnė re sa tė dashuruar janė njerėzit ė jetėn? A e
keni vėnė re sa me ngėrēe mundohen ta mbajnė njerėzit jetėn, sa mė shumė dhe
sa mė gjatė qė tė jetė e mundur? Askush nuk dėshiron tė vdesė, as i riu qė
ėshtė fare i ri, e as plaku qė i ka mbushur tetėdhjetė, nėntėdhjetė apo
njėqind vjet! Madje as ai qė ėshtė shumė i sėmurė dhe me gjendjen
shėndetėsore tepėr tė rėnduar. As ai nuk mund tė pajtohet qė tė vdesė.
Secili dėshiron tė jetojė sa mė shumė dhe sa mė gjatė qė tė jetė e mundur.
Shumica prej nesh do tė dėshironin tė jetonin pėrjetshėm,
mandej nė kulmin e fuqisė, pa rrudha, pa thinja, pa glaukoma apo artritis.
Dhe kjo ėshtė e natyrshme, pasi qė parimi i parė dhe themelor i jetės ėshtė
dėshira pėr tė jetuar. Madje, dėshira pėr jetė ėshtė aq fundamentale, saqė
vėshtirė edhe e paramendojmė se kemi me vdekė.
Domethėnė, pasi qė dėshira pėr jetėn ėshtė aq fundamentale
dhe e rrėnjosur nė thellėsitė e qenies sonė, ne jemi tė prirur qė fare pak
tė mendojmė pėr vdekjen. Madje, nėse mund tė themi se mendojmė pėr vdekjen,
ajo ndodh vetėm kur jemi nė ndonjė nga varrimet e miqve a tė afėrmve tanė.
Por... fatkeqėsisht, ne kemi krijuar mekanizėm tė tillė mbrojtės nga ky
mendim, i cili ndoshta na mbron nė mėnyrė automatike, saqė ky mekanizėm bėn
qė ne madje as nė procesionet e varrimit tė mos mund tė mendojmė pėr kėtė
fenomen qė padyshim ka pėr tė na ndodhur edhe neve, secilit prej nesh. Dhe,
ē ndodh? Madje, edhe duke pėrcjellė nė banesėn e fundit mikun apo tė
afėrmin tonė, ne tė gjallėt fillojmė muhabetet tjera tė tė gjallėve dhe
nė kortezh flasim si po na shkon biznesi etj. Vetėm sikur tė kishim mundėsi
tu vinim mikrofona tė vegjėl e sekretė njerėzve qė shkojnė dy nga dy e nė
tuba nėpėr kortezhe; tua vinim ata, kurse altoparlantėt ti kishim diku
larg tyre e ti dėgjonim se ēpo flasin. Do tė mbeteshim tė befasuar sesa
pak preokupohen njerėzit me vdekjen e atij miku, shoku, vėllai, madje edhe
nė procesionet e varrimit, ku kemi shkuar pikėrisht pėr ta ndier atė ēast tė
vdekjes sė tė dashurit tonė!
Tri lloj mendimesh mbi vdekjen
E derisa njeriu ka kaq pak kohė tė mendojė pėr vdekjen,
natyrisht se ai fare pak, pėr tė mos thėnė aspak, nuk ka kohė tė mendojė pėr
atė se ēndodh pas vdekjes. Megjithatė, ata qė dosido kanė menduar apo
mendojnė pėr kėtė ēėshtje, mund tė ndahen nė tri grupe kryesore:
- Njė palė mendojnė se vdekja ėshtė fundi i ēdo gjėje; kjo
ide ėshtė e rrėnjosur sidomos ndėr popujt e Evropės dhe tė Shteteve tė
Bashkuara tė Amerikės, si dhe nė vendet tjera;
- Njė palė besojnė nė ferr e parajsė;
- E njė numėr i konsiderueshėm njerėzish e popujsh, mė tepėr
se 1/3 popullsisė sė botės, tė cilėt kryesisht i pėrkasin Indisė, Kinės e
disa vendeve tjera aziatike, mendojnė se jeta tė cilėn e jetojnė ėshtė njėra
nga shumė jetė, tė cilat i kemi jetuar dhe do ti jetojmė nė tė ardhmen.
Kėta e pranojnė reinkarnimin si fakt tė padiskutueshėm jetėsor. Kjo teori
mbi rilindjen e shpirtit kohėve tė fundit ka filluar tė shtrihet me tė madhe
anembanė botės, duke pėrvetėsuar miliona njerėz tė tė gjitha ngjyrave,
origjinave e religjioneve.
Mendjet mė tė ndritura tė njerėzimit e kanė pranuar pak a
shumė reinkarnimin
Mbi kėtė temė janė shkruar edhe shumė libra, tė cilėt
interpretimet e tyre i mbėshtesin kryesisht mbi hipnozėn regresive, mbi
pėrvojėn nė tetikun e vdekjes, si dhe mbi tė dhėnat nga pėrvojat
jashtėtrupore apo nė ato tė deja-vu-sė.
Kur jemi kėtu, mbase duhet tė pėrmendim se mendjet mė tė
ndritura tė njerėzimit e kanė pranuar pak a shumė, pjesėrisht apo
plotėsisht, tė vėrtetėn mbi reinkarnimin. Njerėzit mijėra vite me radhė
besojnė nė ekzistencėn e shpirtit dhe pavdekėsinė e tij; qė nga kohėt mė tė
hershme e deri nė ditėt e sotme. Nga antikiteti grek, nė kėtė plan, mund ta
pėrmendim Sokratin, Platonin, Aristotelin. Nga antikiteti romak, mund tė
dallojmė Ciceronin, Virgjilin, Lukianin. Ta zėmė, poeti i shquar romak,
Ovidi, nė veprėn e tij Metamorphosis (Metamorfoza) shkruan:
Atėherė thuaj vdekje, vetėm njė gjė e vjetėr e
ndėrruar nė ndonjė formė tė re, dhe rroba tė reja; ashtu ēdo gjė vetėm
ndėrron, asgjė svdes, dhe gjithkund shpirti i patrupėzuar fluturon...
Filozofi dhe poeti i zėmadh i shekullit XVI, i cili jetėn e
pėrfundoi duke u djegur nė zjarr nga Inkuizicioni, Xhordano Bruno, thoshte:
Shpirti... sėshtė trupi; mund tė jetė nė njė trup,
pastaj nė tjetrin... kalon nga trupi nė trup.
Nė kėtė kuadėr, duhet pėrmendur edhe njė mendim tė filozofit
tė madh gjerman tė shek. XIX, Arthur Schopenhauer:
Sikur ndonjė aziat tė kėrkonte nga unė ta definoja
Evropėn, do tė isha i shtrėnguar ti thosha: Ajo ėshtė pjesė e botės e
zhytur nė iluzionin se njeriu ėshtė i krijuar nga asgjėja dhe se jeta e tij
e tanishme ėshtė hyrja e tij e parė nė jetė.
Ose atė tė humanistit e tė prijėsit tė shquar tė rezistencės
paqėsore kundėr pushtimit anglez tė Indisė, Mahatma Gandit:
Nuk mund ta marr me mend se njeriu pėr njeriun ėshtė
armik i pėrhershėm dhe, duke besuar nė teorinė e reinkarnimit, jetoj me
shpresė se nėse jo nė kėtė jetė, atėherė pa dyshim nė ndonjė jetė tė
ardhshme: kam pėr ta pėrqafuar fort njerėzimin me pėrqafim miqėsor.
Ėshtė interesant se nė Iran, doktrinėn e tė rilindurit (reinkarnimit)
e ruajtėn sufit, sekt persian i mistikėve. Pėr shembull Jalulad-din Rumi,
poet i shquar sofist persian i shekullit XIII, shkruan:
Vdiqa si mineral dhe u bėra bimė;
Kam vdekur si bimė dhe u ngrita gjer nė kafshė;
Vdiqa dhe si kafshė e u bėra njeri.
Pse tė frikohem? Kur diēka humba nga tė vdekurit?
Megjithatė, edhe njėherė do tė vdes si njeri,
Tė fluturoj me engjėjt e mirėsisė;
Por edhe nga engjėjt duhet tė shkoj tutje...
Ekzistojnė dy gjėra: trupi dhe forca e gjallė brenda
trupit, qė ne e quajmė shpirt
Sė pari, pra, duhet ta bėjmė dallimin mes tė gjallės dhe tė
vdekurės. Domethėnė, kur njeriu vdes, shpirti apo forca e gjallė, e lėshon
trupin. Prandaj, trupi quhet i vdekur. Domethėnė, ekzistojnė dy gjėra:
Njėra ėshtė ky trup; dhe e dyta forca e gjallė, e cila e
organizon, e vė nė lėvizje, ia jep gjallėrinė, fuqinė, bukurinė, simpatinė,
ndjenjėn, mendimin. Ne flasim mbi forcėn e gjallė brenda trupit.
Pėr shembull, fėmija rritet, bėhet ēun; ēuni bėhet djalosh,
djaloshi burrė i pjekur, kurse burri i pjekur plak. Gjatė gjithė kohės,
edhe pse trupi ndryshon, nga trupi i fėmijės deri tek trupi i plakut, ai
pėrsėri ndien se ėshtė i njėjti person, me identitet tė njėjtė. Shi, trupi
ndryshon, por pronari i trupit, shpirti, mbetet i njėjtė.
Prandaj, edhe logjikisht mund tė konstatohet se kur trupi ynė i tashėm vdes,
fitojmė trup tė ri. Kjo quhet shpėrngulja e shpirtit. Dhe kjo pėrcillet me
dhembjen fizike e trupore qė quhet vdekje. Kjo teori quhet teoria e
Reinkarnimit.
Shpirti ėshtė i pavdekshėm dhe primar
Kur jemi kėtu, duhet theksuar se shpjegimet mė tė mira pėr
kėtė teori jepen nė shkrimin e shenjtė tė Indisė sė lashtė qė quhet
Bagavad Gita dhe nė shkrimet pėrcjellėse bazuar nė tė, nė vazhdėn
mijėvjeēare. Sipas saj, Shpirti kurrė nuk lind as nuk vdes; ekzistuesi
kurrė spushon sė ekzistuari. I palinduri ėshtė i amshuar, gjithnjė
ekzistues, i pavdekshėm dhe primar (Bagavad Gita, 2,20).
Nė harmoni me dėshirat dhe karmėn tonė, ligjet e natyrės na
japin trupin i cili na pėrgjigjet. Krejt kjo varet nga ligjet e natyrės. Tė
gjithė jemi nėn drejtorinė e ligjeve tė natyrės, plotėsisht tė varur, siē
thuhet nė shkrimin e lartcekur; kurse njerėzit nga padituria, gabimisht
mendojnė se janė tė lirė. Domethėnė, lindja jonė e re do tė jetė e
pėrcaktuar sipas veprave tona, qofshin ato mėkatare apo tė pėrshpirtshme.
Sipas kėsaj teorie, nuk ėshtė nė pyetje besimi. Dhe nuk duhet pėrzier
besimin nė kėtė. Ky ėshtė ligj. Pėr shembull, ekziston qeveria. Mund tė
besosh apo tė mos besosh se ajo ekziston. Por, nėse e thyen ligjin,
ekzekutivi ka me tė dėnuar. Ngjashėm me kėtė, besuam apo nuk besuam ne, Zoti
ekziston. Nėse bėjmė ēmos, do tė na dėnojnė ligjet e natyrės.
Ne jemi krijesa shpirtėrore, tė kushtėzuara materialisht
Dhe, mund tė shtrohet pyetja: A ėshtė me rėndėsi se nė cilin
religjion besojmė? Pėrgjigjja do tė ishte: Jo. Sipas kėsaj teorie sėshtė nė
pyetje besimi. Nė pyetje ėshtė shkenca. Ne jemi krijesa shpirtėrore, por tė
kushtėzuara materialisht. Si tė tillė, ne jemi nėn ndikimin e ligjeve tė
natyrės. Ashtu qė mund tė jemi tė krishterė, myslimanė, budistė, por kjo nuk
do tė thotė se myslimanėt do tė plaken, kurse tė krishterėt jo. Secili
plaket, ky ėshtė ligj. Ėshtė ēėshtja si tė ēojmė jetė tė mirė.
Nėse jetojmė jetė tė mirė, nė njė mėnyrė pėrcaktojmė
ardhmėrinė tonė tė mirė. Ekziston njė Zot dhe njė ligj i natyrės, dhe tė
gjithė ne i shtrohemi atij ligji. Sipas kėsaj teorie, sė pari duhet ta
kuptojmė se jemi shpirt. Si tė tillė, e ndėrrojmė trupin. Kjo ėshtė
ABC-ja e kuptimit tė reinkarnimit. Domethėnė, kur trupi ynė ėshtė
gati, kur ėshtė i asgjėsuar, ne nuk jeni tė asgjėsuar. Fitojmė trup tė ri,
mu siē e ndėrrojmė pallton apo kėmishėn. Dhe, nėse nesėr vini nė
pallto apo kėmishė tė re tė mė vizitoni, thotė shri Shrimad, a do tė thotė
kjo se jeni person i ri? Jo. Njėsoj, ēdo herė qė vdisni, e ndėrroni trupin,
por ju, shpirti juaj nė trup, mbeteni tė njėjtė.
Trupi ėshtė mbulesė jona, ne jetojmė nė tė
Pra, thėnė thjeshtė, ne sjemi ky trup; trupi ėshtė mbulesė
jona, ne jetojmė nė tė.
Mėnyra e jetės tė cilėn e jetojmė, kushtėzon jetėn tonė pas
vdekjes. Ekziston ligji natyror qė pėrcakton jetėn tona.
Si zhvillohet shpėrngulja dhe bartja e shpirtit? Procesi
gjithsesi ėshtė tejet subtil. Sipas teorisė sė Reinkarnimit, shpirti ėshtė i
padukshėm pėr sytė tanė materialė. Pas zhdukjes sė trupit fizik, tė pėrbėrė
nga shqisat, gjaku, eshtrat etj., trupi subtil, i pėrbėrė nga mendja,
inteligjenca dhe egoja vazhdon tė veprojė. Ashtu qė nė ēastin e vdekjes,
trupi subtil bart shpirtin, mu siē ajri bart aromėn. Askush smund tė shohė
se prej nga vjen aroma e trėndafilit, por e dimė se atė po e bart ajri.
Smund ta shohim si, por ajo ndodh. Nė kėtė mėnyrė procesi i dyndjes sė
shpirtrave ėshtė tejet subtil. Nė harmoni me gjendjen mentale nė ēastin e
vdekjes, shpirti i padukshėm hyn nė mitrėn e nėnės sė caktuar dhe zhvillon
llojin e trupit tė caktuar.
Vazhdon...
(2)
|