Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegėza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZĖRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRĖ

ZĖRI I AMERIKĖS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHĖNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkencė 2 - SI TĖ SHĖRONI MĖ KURAT NATYRALE SĖMUNDJET...

www.kosovarja-ks.com

      

SI TĖ SHĖRONI MĖ KURAT NATYRALE SĖMUNDJET E ZEMRĖS DHE GJAKUT
 

            Organizata Botėrore e Shėndetėsisė ka vėnė theksin tek parandalimi i kėtyre sėmundjeve, ndėrsa pėrllogarit se ato vrasin mė shumė se 63% e tė gjithė atyre qė vdesin nė mbarė botėn nga sėmundjet joinfektive. Rreth 80% e kėtyre vdekjeve janė raportuar nė vendet nė zhvillim.

 

 

 

            Ushqime tė shėndetshme pėr zemrėn

 

            Pėrdorni njė dietė tė pasur me fruta, perime, drithėra, peshk qė mbrojnė zemrėn. Limitoni konsumimin e yndyrave, si mish, djathė, gjalpė, qumėsht. Pėrdorni groshėt dhe thjerrėzat nė vend tė mishit. Frutat dhe perimet janė parandaluesit kryesorė jo vetėm tė sėmundjeve tė zemrės por edhe tė kancerit, shprehet kardiologėt.

 

            Ushqimet e skuqura dėmtojnė zemrėn

 

            Ushqimet e skuqura, tė shpejta dhe me shumė kripė mund tė shkaktojnė atak nė zemėr. Kėshtu, pakėsoni nė mėnyrė tė konsiderueshme ushqimet e skuqura, apo ato qė shiten nė fast food-e, pasi duke i zėvendėsuar me perime dhe fruta, mund tė ulni deri nė 30% mundėsinė njė infarkti nė zemėr. Ėshtė konkluzioni qė kanė nxjerrė njė grup studiuesish nga njė studim mbi zakonin e tė ushqyerit, i cili ka pėrfshirė mbi 16 mijė persona nė 52 shtete. Dieta tipike e botės perėndimore ėshtė shumė e pasur me yndyra, mish dhe kripė, tė gjitha kėto ushqime venė nė rrezik shėndetin kardiovaskular.

 

            Zemra ka nevojė pėr hekur

 

            Njė studim i shkencėtarėve amerikanė tregon se konsumimi i hekurit ndihmon nė kontrollin e shtypjes sė gjakut dhe faktorėve tė tjerė tė dėmshėm pėr zemėr. Rezultatet e studimit, qė thonė se hekuri ėshtė i dobishėm pėr zemėr, mund tė shpjegohen me veprimin e antioksiduesve, tė pranishėm nė hekur. Studimi ka zgjatur 18 javė dhe ėshtė bėrė nė kafshė laboratorike. Krahas uljes sė shtypjes sė gjakut, konsumimi i hekurit ėshtė parė se ēon edhe deri te zvogėlimi i proceseve inflamatore nė organizėm, duke mbrojtur edhe muskulin e zemrės. Analizat shtesė kanė treguar se hekuri e mbron zemrėn mė shumė sesa ilaēet pėr zbritjen e shtypjes sė gjakut, thuhet nė revistėn “Journal of Gerontology”.

 

            Zvogėlo marrjen e kripės

 

            Kripa e tepėrt shkakton rritjen e presionit tė gjakut, gjė qė rrit rrezikun e zhvillimit tė sėmundjeve koronare tė zemrės. Rri larg ushqimeve tė kripura dhe shikoji gjėrat para se t’i blesh, nėse kanė pėrmbajtje tė lartė tė kripės. E ndoshta edhe gjėrat qė na duken tė shėndetshme kanė sasi tė lartė tė kripės, kėshtu qė shikoni pėrmbajtjen e tyre.

 

            Hani fruta dhe perime

 

            Njė dietė e shėndetshme ju ndihmon tė zvogėloni rrezikun e zhvillimit tė sėmundjeve tė zemrės, dhe gjithashtu mund t’ju ndihmojė tė rrisni mundėsinė e mbijetimit tė sulmit tė zemrės. Duhet tė provoni tė keni dietė tė balancuar qė pėrmban sasi tė mėdha frutash dhe perimesh, peshk, dhe ushqimet si: buka e zezė apo e plotė, pasta dhe oriz. Rri larg ushqimeve siē janė biskota, torta, brumėrat e ndryshme, produkteve tė qumėshtit qė janė me dozė tė lartė tė yndyrės sė ngopur (saturated) dhe sheqerit.

 

            Ndryshimi i ushqimit dhe efektet

 

            Njė prej veprimeve qė duhet tė bėni pėr ta parandaluar sulmin nė zemėr ėshtė ndryshimi i ushqimit. Duhet tė merrni tė gjitha ushqimet, por dominues duhet tė jetė ushqimi vegjetarian, i pėrbėre nga frutat dhe perimet e freskėta, tė cilat pėrmbajnė vitamina dhe minerale. Merrni njė lugė vaj ulliri nė ditė bashkė me sallatė dhe pėrdorni mė shpesh mishin e peshkut, i cili pėrmban acide tė shumta yndyrore omega-3, qė zvogėlojnė kolesterolin dhe si rrjedhojė, edhe rrezikun pėr sėmundje kardiovaskulare. Disa vezė nė javė nuk janė tė ndaluara. Edhe mishi lejohet, por pa dhjamė dhe nė sasi mė tė vogėl. Po ashtu mund tė merren nė sasi jo tė tepėrt edhe arrat, bajamet, lajthitė, por nė kokrra tė plota.

 

            Substancat qė zgjerojnė enėt e gjakut

 

            Ka artikuj ushqimorė qė pėrmbajnė substanca tė cilat shkaktojnė zgjerimin e enėve tė gjakut nė tru, e ky ėshtė shkaku i dhembjes nė tėmthat. Fajtorėt kryesorė janė nitritet, shtesat qė i qiten mishit tė konservuar dhe disa llojeve tė sallameve, si dhe disa pėrbėrės tė tjerė qė u qiten kryesisht artikujve tė konservuar. Kujdes tė posaēėm duhet kushtuar kafesė: kafeina ngushton enėt e gjakut, mirėpo personat qė janė mėsuar tė konsumojnė disa kafe nė ditė, nė rast tė mungesės sė rastėsishme shkaktohet reaksioni i kundėrt, pėrkatėsisht zgjerimi me dhembje i enėve tė gjakut.

 

            Mė shumė peshk pėr zemrėn

 

            Peshku duhet tė hahet sė paku dy herė nė javė, sepse ėshtė i pasur me thartirėn omega-3, e cila ul tensionin dhe ruan arteriet dhe zemrėn. Mishi ėshtė i pasur me yndyra, tė cilat mund tė shtresohen nė arterie, duke vėshtirėsuar nė kėtė mėnyrė qarkullimin e gjakut dhe shkaktuar ngritjen e tensionit.

 

            Kaliumi aleat i zemrės

 

            Pemėt dhe perimet janė tė pasura me kalium, mineral i cili ka aftėsi pėr zgjerimin e arterieve. Mjafton qė tė shtohet nė ushqim dhe qė tensioni tė kthehet nė normale. Nė mesin e artikujve mė tė pasur me kalium janė pemėt ekzotike, lėngu prej kumbullave, bananeve, dredhėzave, patates, majdanozi dhe domatja.

 

            Ushqimet qė ndihmojnė zemrėn

 

            Mishi i viēit, i lepurit, bibės, pulės, qumėshti pa yndyrė dhe jogurti, peshku i lumit ose i liqenit, buka, orizi, vera, birra (vetėm njė gote nė dite), margarina, vaji prej misrit, kikirikėve, lulediellit, lakra, trangujt, qepa, patatja, domatja.

 

            Ushqimet qė duhen evituar

 

            Mishi i konservuar ose i tharė, sallamet, djathėrat e vjetėr, peshku nė vaj, brumėrat me vezė, ėmbėlsirat, ēokollata, sasitė mė tė mėdha tė alkoolit, gjalpi, dhjami, frutat e konservuara dhe ushqimi i thartė.

 

 

            Nevojat e zemrės pėr natrium

 

            Mungesat mė tė mėdha tė kaliumit vijnė si rezultat i konsumit tė tepėrt tė natriumit pėrmes kripės. Nė fakt, kaliumi dhe natriumi nė organizėm, janė nė ekuilibėr mes tyre. Perėndimorėt harxhojnė tri herė mė shumė natrium (pėrmes kripės) se sa kalium. Ky ēekuilibėr midis dy mineraleve ėshtė nė origjinė tė hipertensionit arterial, tė shqetėsimeve kardiake apo cerebrale, tė humbjes sė kalciumit, tė gurėve nė veshka apo tė osteoporozės. Mė pak tė rėnda, por po aq shqetėsuese, janė shenjat paralajmėruese tė mungesės sė kaliumit si lodhja, ngėrēet, fryrjet e barkut, vėshtirėsia intestinale.

 

            Ushqimet qė pėrmbajnė kalium pėr zemrėn

 

            Pėr tė zgjidhur problemin dhe rivendosur njė ekuilibėr rreth harxhimit tė tepėrt tė natriumit, popujt e vendeve perėndimore duhet tė konsumojnė mė shumė kalium. Mire do tė ishte qė tė konsumohej 4 herė mė shumė kalium se sa natrium. Njė ushqim i ekuilibruar mund tė sjellė vendosjen e njė ekuilibri tė duhur. Ja pse konsumi i natriumit duhet ulur dhe tė mos kalojė 2,5 g nė ditė. Duhen shmangur sallamėrat, supat e pėrgatitura nė mėnyrė industriale, gjellėt e fabrikuara dhe qė kanė shumė kripė, etj.

 

            Barishtet dhe frutat pėr zemrėn

 

            Minerali i kaliumit ėshtė i pranishėm nė bimėt. Mė tė pasura me tė janė zarzavatet (si fasulet, thjerrėzat, etj); frutat e thata (hurmat e Arabisė, fiqtė, etj); arrat, bajamet; patatet, zarzavatet jeshile, si spinaqi; frutat e freskėta, etj; tė cilat janė njė burim i mirė nė kalium. Por kujdes, pasi gatimi me ujė bėn qė zarzavatet tė humbasin 50-70 % tė kaliumit qė kanė. Ja pse duhet pėrdorur gatimi me avull, ose frutat dhe zarzavatet tė konsumohen tė gjalla.

 

            Vaji i ullirit parandalon infarktin

 

            Konsumimi i rregullt i vajit tė ullirit, mund tė pėrbėjė njė luftė natyrore kundėr infarkteve dhe tumoreve, sepse pengon oksidimin e ADN-sė dhe plakjen e qelizave. Tė paktėn ky ėshtė pėrfundimi i dy studimeve paralele tė kryera nga studiuesit italianė. Studimet e kryera mbi dy kampione tė ndryshme, kanė treguar se funksioni antioksidues i fenolėve, agjentėve kimikė natyralė qė ndodhen te ullirit, ėshtė i tillė qė ka veti mbrojtėse si ndaj sėmundjeve kardiovaskulare (infarkti, iktusi dhe trombozat), ashtu dhe mbi sėmundjet degjenerative (tumoret, sėmundja e Alzhaimerit). Studimet janė kryer nga dy ekipe tė ndryshme. Studimet kanė hedhur dritė mbi efektin mbrojtės tė fenolėve mbi sistemin kardiak dhe parandalimin e tumoreve.

 

            Ēaji i murrizit mban zemrėn e shėndetshme

 

            Murrizi, ėshtė shumė i njohur nė vendin tonė. Ajo qė duhet theksuar, lidhet ngushtė me faktin se, murrizi nuk ėshtė vetėm njė shkurre, qė shėrben si ushqim pėr kafshėt, por edhe njė bimė e pasur me substanca, tė cilat ndihmojnė nė parandalimin dhe lehtėsimin e shumė sėmundjeve. Kryesisht ndihmon tė gjithė ata qė kanė probleme me zemrėn, pasi forcon muskujt e kėtij organi dhe i siguron ritėm normal. Kjo bimė ėshtė e pasur me lėndė vepruese. Ēaji ndihmon edhe kur tė sėmurėt ndiejnė dhimbje tė zemrės.

 

            Hurma ndihmon pėr problemet e gjakut

 

            Hurma duket tė jetė edhe njė nga frutat bazė, qė ndihmon nė eliminimin e sėmundjes. Pėr kurimin e anemisė nė mjekėsinė popullore pėrdoren pothuajse tė gjitha pjesėt e bimės, frutat, gjethet, degėt, rrėnjėt etj. Nė vendet arabe ėshtė ushqim kryesor, i cili shuan urinė pėr shkak tė pėrbėrjes sė celulozės. Hurmat kanė gjetur pėrdorim tė mirė kundėr anemisė. Edhe nė vendin tonė, mjekėt popullorė i kanė kthyer tė gjitha kėrkimet pėr sėmundjen e anemisė tek hurmat.

 

            Lėngu i karotės lufton aneminė

 

            Karota ėshtė e pazėvendėsueshme pėr shėndetin e njeriut. Lėngu ditor i karotės nė sasi prej 50-150 gram ėshtė ilaē efikas te tė sėmurėt, qė vuajnė nga anemia. Karota nė periudhė rekord e rregullon pastrimin e gjakut. Kėshillohet qė tė gjithė ata persona qė vuajnė nga anemia, tė konsumojnė minimalisht 2 karota qė qėruara ēdo ditė, ndėrkohė qė nė ushqimet e tyre nuk duhet tė mungojė asnjėherė karotat. Vetėm pėrdorimi i pėrditshėm i karotave sjell eliminimin e problemeve me gjakun dhe ul riskun pėr sėmundje tė tjera.

 

            Rrepa e kuqe ushqim bazė pėr anemikėt

 

            Nisur edhe nga vetė ngjyra kuptohet qė rrepa e kuqe ėshtė ushqimi bazė pėr anemikėt. Kėtyre tė sėmurėve u kėshillohet pirja ēdo ditė e 150 ml lėng tė rrepės sė kuqe, para buke, apo tė konsumohet sa mė shpesh domatja. Nga ana tjetėr kėta pacientė kronikė, tė ēfarėdo grupmoshe qė tė jenė, duhet tė marrin ēdo ditė 10-15 fruta tė mandarinės pėr njė kohė prej 20-25 ditė. Injektimi i vitaminave, lėngjeve dhe sasive tė gjakut nėpėrmjet frutave dhe perimeve, ėshtė rruga mė e mirė pėr rritjen e nivelit tė gjakut nė organizėm dhe mbi tė gjitha normalizimin e sistemit organik.

 

            Ēaji i hithrės kurė pėr sėmundjet e gjakut

 

            Njė kurė e efektshme pėr tė sėmundjen e gjakut ėshtė edhe ajo e pėrgatitur nga 250 gramė gjethe hithre, 10 gramė uthull dhe 10 gramė gjethe delli. Tė gjitha kėto vendosen nė 1 litėr ujė tė ftohtė, ku qėndrojnė 12 orė. Pastaj zihen pėr 10 minuta, ėmbėlsohen sipas dėshirės me mjaltė dhe pastaj sėrish mbyllen dhe qėndrojnė tė mbyllura pėr 20 minuta. Kullohen dhe pihen gjatė tėrė ditės me lugėn e kafesė. Kjo duhet tė pėrsėritet disa herė nė muaj dhe ndihmon nė qarkullimin normal tė gjakut si dhe rritjen e sasisė sė tij nė organizėm.

 

            Luleshtrydhja pastron gjakun

 

            Ėshtė bimė shumėvjeēare me shije tė hidhur nė tė ėmbėl. Nė fitoterapi pėrdoren gjethet, rrėnja dhe lulet. Gjethet e reja tė kėsaj bime janė mjaft tė pasura me vitaminė C, me kripėn natyrore, e cila bėn pastrimin e gjakut. Nė shumė vende pėrdoret si sallatė, sidomos pėr ata qė vuajnė nga anemia. Luleshtrydhja pėrmban glikozidet e hidhura, insulinėn, taninet, vitaminėn B, C dhe provitaminėn A, shumė minerale, ka pėrqindje tė lartė tė kripėrave tė kaliumit, sidomos nė gjethe, karotenoide, proteinė, pektinėn, holinėn etj.

 

            Fiku ndihmon kundėr anemisė dhe tė ftohurit

 

            Ėshtė njė frut, qė pėrmban shumė karbohidrate, albuminė, yndyrė. Pėrdoret i freskėt, i tharė dhe i pėrpunuar nė produkte tė ndryshme. Rekomandohet tė pėrdoret nga personat e dobėsuar, nga anemikėt dhe nga ata qė ndiejnė shumė tė ftohtė, pasi i japin organizmit forcė dhe nxehtėsi. Njė tjetėr mėnyrė pėr kurimin e tė sėmurėve me anemi ėshtė edhe pirja e tri lugėve kafeje nė ditė nga masa e pėrftuar nga shalqiri, karafili, mastiku dhe sheqeri.

 

            Lėngu i Kulfimės ndihmon qarkullimin e gjakut

 

            Bima e kufilmės (Symphytum officinal) ose lulevathit ėshtė njė prej bimėve mė tė njohura, qė ndihmojnė nė qarkullimin sa mė tė mirė tė gjakut, dhe ndihmon nė funksionimin e mirė tė zemrės. Nė rrahjet e shpejta tė saj ēaji ka dhėnė rezultate shumė tė mira. Mjekėt kėshillojnė pirjen e dy gotave ēaji nė ditė.

 

            Kajsia ndihmon nė prodhimin e gjakut

 

            Nėpėrmjet konsumimit tė kajsisė, trupi i njeriut pėrfton prodhimin e gjakut. Zbukuron lėkurėn dhe bėn mirė pėr flokėt. Mbi tė gjitha ėshtė e kėshillueshme kryesisht pėr femrat, pasi mjekėt e bimėve deklarojnė se pėrdorimi i kajsisė bėn tė mundur parandalimin e kancerit.

 

            Dardha largon problemet nė zemėr

 

            Ėshtė njė ndėr frutat qė u rekomandohet tė gjithė njerėzve qė kanė probleme me zemrėn. Pasi dardha me tė gjitha pėrbėrjet e veta bėn tė mundur forcimin e damarėve tė zemrės si vendos ekuilibėr mes presionit tė ulėt tė gjakut. Pikėrisht pėr kėtė arsye, mjekėt popullorė kėshillojnė qė dardhat tė konsumohen ēdo ditė nga njerėzit qė kanė probleme me rrahjet e shpeshta tė zemrės, si dhe ata qė pėrjetojnė emocionet tė forta.

 

            Murrizi ndihmon zemrėn

 

            Murrizi, ėshtė shumė i njohur nė vendin tonė. Ajo qė duhet theksuar, lidhet ngushtė me faktin se pėr Mjekėsinė Popullore, murrizi nuk ėshtė vetėm njė shkurre, qė shėrben si ushqim pėr kafshėt, por edhe njė bimė e pasur me substanca, tė cilat ndihmojnė nė parandalimin dhe lehtėsimin e shumė sėmundjeve. Kryesisht ndihmon tė gjithė ata qė kanė probleme me zemrėn, pasi forcon muskujt e kėtij organi dhe i siguron ritėm normal. Kjo bimė ėshtė e pasur me lėndė vepruese. Pėrmban substanca flavonike, adeninė, adenosinė, guaninė, aminopurinė, krategalaktone dhe derivate tritepenilė. Ēaji ndihmon edhe kur tė sėmurėt ndiejnė dhimbje tė zemrės. Nė kėto raste kėshillohet qė, pėrveē pirjes sė ēajit, i sėmuri duhet tė drejtohet patjetėr pėr vizitė te mjeku pėrkatės. Rezultate tė shkėlqyera jep ky ēaj edhe pėr tė normalizuar goditjet e forta, qė pėson ky organ.