Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Mr. Muharrem QAFLESHI

ORIGJINA DHE GARA E PELIVANËVE

     Në të kaluarën, mundja ka shërbyer si mjet për përgatitjen fizike të luftëtarëve. Vështirë mund të gjendet ndonjë sport me histori kaq të begatshme dhe traditë të vjetër mijëvjeçare siç është mundja. Fillet e mundjes janë të lidhura me nevojat jetësore dhe ushtarake.

            Mundja si njëra nga format më natyrore të luftës paraqitet qysh nga fillimi i paraqitjes së shoqërisë njerëzore. Si mjet shumë i rëndësishëm për forcim dhe kalitje të trupit, mundja edhe sot nuk ka humbur nga rëndësia dhe roli i saj në aftësimin dhe edukimin e brezit të ri. Në të kaluarën, mundja ka shërbyer si mjet për përgatitjen fizike të luftëtarëve. Vështirë mund të gjendet ndonjë sport me histori kaq të begatshme dhe traditë të vjetër mijëvjeçare siç është mundja. Fillet e mundjes janë të lidhura me nevojat jetësore dhe ushtarake.

            Si popujt tjerë, ashtu edhe në Kosovë është kultivuar mënyra specifike e mundjes. Më të popullarizuara kanë qenë: “Lidhas-kocash”, “ brezi – shokë” dhe “ pehlivanllëku”.

            Gjatë mundjes Lidhas – kocash me njërën dorë kapet kundërshtari mbi bërryl e me tjetrën nën dhe i bashkon duart në shpinën e kundërshtarit. Kur kapen fortë, lufta fillon me përpjekje që kundërshtari të rrëzohet anash ose mbrapa, në disa vende edhe në shpinë.

            Mundja Brezi – shokë, gjithashtu fillon nga pozita në këmbë. Mundësit kapen për shokë ose pantallona-rryp. Në këtë mënyrë te mundja janë të lejuara: gërshetimi, ngatërrimi, pengimi me këmbë. Fitorja sigurohet nëse kundërshtari bie në shpinë, ndonjëherë kërkohen dy fitore nga tri përpjekje.

            Edhe pehlivanllëku ka karakteristika të veçanta për nga mënyra, organizimi dhe kapjet.

            Mundja (pehlivanllëku) në komunën e Dragashit, është e lidhur ngushtë me paraqitjen e “pehlivanllëkut “. Kjo formë e mundjes në këtë trevë ka mbetur nga sundimi i turqve dhe mërgimi i popullsisë në vende të ndryshme të botës. Kjo formë e garës organizohej për festa fetare e gazmende familjare (syneti e dasma). Pas Luftës së Dytë Botërore, në mënyrë tradicionale, në këtë komunë është festuar 1 Maji – Festa Ndërkombëtare e Punës.

            Përpos pehlivanëve, janë organizuar edhe vrapime të kuajve, si dhe zënie të demave. Por gara e pehlivanëve ka zgjuar interesimin më të madh të popullsisë dhe ishte ngjarja më interesante e ditës.

            Vet fakti se në këto gara kanë marrë dhe marrin pjesë pelivanë të shquar dhe të njohur si: Tefik Demiri, Shaban Sejdiu, Shaban Tërstena, Abdullah Mehmeti, Nijazi Sharapolli, Abaz Emini, si dhe shumë pelivanë nga Turqia, dëshmon se kjo garë është përcjellur me një interesim të jashtëzakonshëm nga shikues nga të gjitha komunat e Kosovës dhe më gjerë.

            Manifestimi i garës së pehlivanëve, Organizatori i manifestimit, dhjetë deri pesëmbëdhjetë ditë para fillimit të manifestimit, cakton njerëzit të cilëve ua kompenson të gjitha shpenzimet dhe ata shkojnë në vendbanimet e pehlivanëve për t’i ftuar për garë. Ata bëjnë marrëveshje lidhur me kompensimet për pjesëmarrje. Pehlivanët njoftohen mbi datën, orën dhe fushëbetejën.

            Në tubimin e pehlivanëve në vendin e caktuar, që duhet të jetë livadh me bar të butë, cyrlegjinjtë dhe lodragjinjtë e ftuar fillojnë kajdët (melodinë) e pehlivanëve e cila nuk ndërpritet deri në përfundimin e garës. Kjo bëhet me qëllim që të grumbullohen shikues më shumë dhe njëherit u jep kurajo pehlivanëve.

            Personi i caktuar për thirrjen e pehlivanëve së pari fton të interesuarit për garën e pionierëve. Zakonisht në këtë kategori paraqiten shumë çifte, por luftërat zgjasin shkurtë dhe shpërblimet janë modeste.

            Pas pionierëve, në radhë vjen dora (kategoria) e katërt (kiçik orta). Ata hyjnë në rresht për një dhe referi i cakton çiftet sipas aftësisë e nëse nuk janë pehlivanë të njohur, sipas peshës ose moshës.

            Në dorën e tretë (Byjyk orta), ku kryesisht radhiten pehlivanët me perspektivë, por për shkak të moshës e përvojës kanë përparësi ndaj atyre të dorës së katërt. Pehlivanët e kësaj dore (kategorie) , para fillimit të garave e kanë të siguruar shpërblimin në të holla si edhe ata të dorës së dytë dhe të parë.

            Në luftërat e dorës së dytë (bash allti), zhvillohen luftëra interesante ngase pehlivanët janë kualitativ që vitin e ardhshëm konkurrojnë për dorën e parë.

            Lufta më interesante është ajo e dorës së parë. Në një skaj të fushëbetejës, pehlivanët përgatiten për garë. Veshin “Kismetet” (pantolla prej lëkure që qepen enkas për këtë garë) dhe tërë trupin e lyejnë me vaj. Për dallim nga pehlivanët e kategorive tjera, të cilët me kapuç në dorë kërkojnë nga shikuesit, para dhe pasi të kenë mbaruar luftën, këta të dorës së parë, këtë e bëjnë para fillimit të luftës.

            Pas kësaj, pehlivanët e rreshtuar ecin para me kërcim pesëmbëdhjetë hapësh e po ashtu edhe prapa dhe sipas melodisë rropasin me shuplaka në gjunjë. E gjithë kjo thirret “perda” (është fjalë turqishte që do të thotë : prezantim para shikuesve), e në fund, para shikuesve lëshojnë gjurin e majtë në tokë, me dorë të djathtë prekin gjurin, gjoksin dhe fytyrën – kjo thirret “temena” (është fjalë turke që do të thotë përshëndetje).

            Pas këtyre ceremonive, edhe pehlivanët e kësaj kategorie rreshtohen për një dhe referët

me kujdes caktojnë çiftet, në mënyrë që të mos jenë të një vendi ose klubi.

            Referi ngre duart e çiftit të parë, tregohet emri i pehlivanit dhe vendi nga vjen dhe kështu, me radhë prezantohen të gjitha çiftet.

            Para fillimit të luftës, pehlivanët janë të obliguar të përshëndesin njëri-tjetrin, Kjo përshëndetje është karakteristike: pehlivanët rrokin njëri – tjetrin për brez dhe e fërkojnë trupin e kundërshtarit.

            Referi jep shenjën për fillimin e luftërave dhe të gjitha çiftet në të njëjtën kohë fillojnë garën.

            Në këtë kategori ka pak çifte, ngase kërkohet cilësi dhe kualitet i lartë i mundësve. Luftërat në këtë kategori zgjojnë interesim të madh. Secili shikues dëshiron të jetë sa më afër pehlivanëve . Që të mos vjen deri të çrregullimet, organizatori kufizon fushëbetejën me litarë në formë rrethi dhe angazhon një numër të kujdestarëve të cilët njëherësh kujdesen edhe për pehlivanët (u japin ujë, ua fshijnë djersët, etj). Pehlivanët përdorin kapje të shumëllojshme. Janë të lejuara edhe hedhjet, por deri të lëndimet vjen shumë rrallë pasi fushëbeteja është e rrafshët dhe e mbuluar me kullosë. Fituesi shpallet nëse: kundërshtari rrëzohet në shpinë, kur ngritët mbi supe ose kur e dorëzon luftën.

            Ndodhë që pehlivanët të mos e rrëzojnë njëri – tjetrin një kohë të gjatë. Me propozimin e referëve dhe të shikuesve atëherë lufta shpallet baras (pajtohen). Nëse nuk arrihet kjo marrëveshje, lufta vazhdon deri në mbrëmje e ndodhë që të vazhdojë të nesërmen.

            Pehlivanët janë të çmuar në popull. Ata kanë regjim të caktuar të jetës: ushqim në mënyrë speciale, punojnë punë ku hynë në përdorim forca, por para garave jo shumë të rënda.

      Marrë nga revista "Sharri", revistë informativo-kulturore e shkencore opojare