Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZËRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRË

ZËRI I AMERIKËS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHËNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Shkruan: Argjira (ARI) UKIMERI

PRIZRENI DHE  KROJET SHUMË SHEKULLORE

(PJESA E DYTË)

     Prizreni, që njihet ndër qytetet më të vjetra jo vetëm në Kosovë, por edhe në rajon, njihet edhe për stilin arkitektonik dhe rolin historik që e ka. Përveç objekteve kulturore, Prizreni njihet edhe për krojet e shumta që u ndërtuan gjatë shekujve.

KROI I DESTAN AGËS

I ndërtuar në vitin 1898, KROI I DESTAN AGËS gjendet në oborrin e shtëpisë së tij. Sipas fletës poseduese që ekziston, tregohet që në të njëjtin vit janë ndërtuar kroi dhe shtëpia. Ky krua gjendet në pjesën historike të Prizrenit, gjegjësisht në pjesën veriore. Vlen të përmendet se Kroi i Destan Agës është ndërtuar për nevojat e pronarëve të shtëpisë dhe gjatë gjithë ditës është përdorur edhe për nevojat e qytetarëve. Që nga koha e ndërtimit, ky krua është i vetmi që nuk është lëvizur nga vendi, por që ka pësuar disa ndryshime të vogla në ndërtim.

Në aspektin e ndërtimit, ky krua është ndërtuar sipas formave dhe teknikave artistike. Kjo tregon që Kroi i Destan Agës dallohet për formën e ndërtimit. I përbërë nga dy pjesë kryesore si: Vaska është e punuar nga guri gëlqerorë monolit, me një trajtë ovale, e cila karakterizohet me linja harkore të cilat janë të gdhendura me mjeshtëri dhe hapësirat për rrjedhjet e ujit. Po ashtu, pjesa ballore është punuar nga guri gëlqeror monolit, që ka bazë drejtkëndëshi dhe një maje harkore. Rol të rëndësishëm luan edhe guri ballor që dallohet me trajtimin e lartë artisti. Vlen të theksohet dekorimi me motive florale, që është i punuar me teknikë tradicionale të gurgdhendjes. Ndërsa sot, KROI I DESTAN AGËS, paraqet një shembull të rrallë dhe të veçantë të krojeve familjare të ndërtuara në fillim të shek. XX në Prizren.

KROI I FAMILJES PEROLLI

Familje Perolli është ndër familjet më të njohura në Prizren, si për kontribut në çështjet kombëtare, po ashtu dhe në fusha të tjera. Sikurse shumë familje, edhe familja Perolli, posedon kroin e saj. Kroi i familjes KROI I FAMILJES PEROLLI, gjendet në oborrin e shtëpisë së tyre, gjegjësisht në veri të zonës historike të Prizrenit.

Sipas dorëshkrimeve dhe të dhënave, që gjenden të gdhendura në pjesën ballore të gurit, dëshmohet se ky krua u ndërtua në vitin 1846. U ndërtua nga Fejzullah Spahiu, i biri i Shuaip Pashë Spahiu (udhëheqës i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit). Nga koha kur është ndërtuar, ky krua ka shërbyer për nevoja familjare dhe më pas edhe të qytetarëve. Vlen të përmendet se Kori i Perollëve përbëhet prej dy pjesëve kryesore: Vaska e punuar nga mermer i bardhë, në formë ovale, e cila karakterizohet për linjat harkore të gdhendura me mjeshtër dhe hapësirat për rrjedhje të ujit si dhe pjesa ballore, e punuar gjithashtu nga mermer i bardhë, me bazë drejtkëndëshe dhe maje në formë të valëzuar harkore. Po ashtu, edhe guri ballor dallohet me trajtimin e lartë artistik, ku vlen të theksohet dekorimi floral dhe gjeometrik që përfundon me një tufë gjethesh të stilizuara, të punuara në reliev. Përveç dekorimeve në gurin ballor, është gdhendur mbishkrimi kaligrafik në gjuhën osmane, ku janë shënuar të dhënat për donatorin dhe vitin e ndërtimit.

Kroi i Perollëve me formën, përmasat, teknikën e ndërtimit dhe trajtimin e lartë artistik që ka, paraqet ndër objektet më të veçanta dhe një shembull pozitiv të objekteve kulturorë në Prizren në shek. XIX.

KROI I SHPIRTRAVE TË MIRË

Prizreni, që njihet ndër qytetet më të vjetra jo vetëm në Kosovë, por edhe në rajon, njihet edhe për stilin arkitektonik dhe rolin historik që e ka. Përveç objekteve kulturore, Prizreni njihet edhe për krojet që u ndërtuan gjatë shekujve dhe gjatë sundimit të Perandorisë Osmane këtu.

Në Prizren, aktualisht janë 25 kroje. Shumica prej tyre janë aktual dhe në gjendje të rregullt. Ndërsa një pjesë e tyre janë shkatërruar për arsye të ndryshme. Ndër krojet më të famshme në Prizren është edhe KROI I SHPIRTRAVE TË MIRË. Ky krua u ndërtua nga humanist, në shenjë respekti për shpirtrat e njerëzve që kanë dhënë kontributin e tyre për çështjen kombëtare apo edhe për çështje të tjera. Sipas gojëdhënave nuk dihet saktë se nga kush u ndërtua ky krua, por në bazë të dorëshkrimeve dhe gojëdhënave të ndryshme, mendohet se ndërtuesit e këtij kroi kanë lënë amanet që burimet e këtyre kojeve mos të shterojë asnjëherë. Sipas disa hulumtimeve dhe gojëdhënave, uji i këtij kroi kishte veti shëruese, dhe si i tillë përdorej nga të gjithë.

KROI I BELEDIJES

Prizreni është i njohur për  objektet kulturore në vend. Përveç monumenteve kulturore dhe fetare, një vend të veçantë e zënë edhe krojet (shatërvanët). Një ndër krojet më të njohura në qytet është edhe KROI I BELEDIJES. Kroi është i ndërtuar nga gurët gëlqeror të latuar. Gjatë përpunimit, blloqeve të gurëve u është dhënë forma e katrorëve me madhësi të ndryshme. Në pjesën e sipërme, në të katër anët e tij, ngrihen harqe e mbi to është vendosur një gur gjysmë sferik. Në pjesën ballore të kroit është një profil i cekët, në formë kornize, ku brenda saj duhej të ishte mbishkrimi me të dhëna elementare për të, por kjo mungon!

Kroi ishte ndërtuar në objektin e Beledijes në Prizren, në shekullin XIX. Kroi i Beledijes, gjendej ndërmjet objektit të Besëlidhjes dhe Xhamisë së Mustafa Pashës. Nga koha e ndërtimit të këtij objekti e deri në vitin 1962, kroi e kishte kryer funksionin e tij të zakontë. Mes viteve 1952-1962, lagja e Beledijes pësoi ndryshime të mëdha. Xhamia e Mustafa Pashës u rrënua në vitin 1952. Në anën e djathtë të lumit u ndërtua rruga e lagjes Tabak-hane, deri në Marash (Lagja Ralin). Vlen të përmendet që kroi, si rrjedhojë e ndërtimit të aksit rrugor më 1963, u dislokua në “Sheshin e Dëshmoreve”, i cili gjendet në pjesën qendrore të qytetit, ndërmjet urës e Xhamisë së Arastës dhe Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Kroi është me një sylynjarë, ku ujin e merr nga ujësjellësi i qytetit. Hapësira e Kroit të Beledijes është ndërtuar nga betoni dhe gurët janë katrorë. Në kohën e ndërtimit të kroit në shesh u ndërtua edhe kanali i ujit, i cili gjarpëronte nëpër shesh. Kroi me kanalin plot me ujë paraqiste një lloj atraksioni.

KROI I SHATËRVANIT

Prizreni, i njohur për pozitën gjeografike, kulturore dhe ekonomike dhe krijimin e klimës pozitive, tregon edhe njëherë që në vete ngërthen një oqean të mbushur me objekte kulture e fetar. Një rol të rëndësishëm e luan edhe Kroi i Shatërvanit.

Ky krua u ndërtua në shek. XVII, pas ndërtimit të xhamisë së Sinan Pashës. Kroi i Shatërvanit gjendet në zonën historike të qytetit. Baza e kroit është në formë katrore me gur të latuar nga mermeri me ngjyrë të përhimët. Pjesa e sipërme e Kroit të Shatërvanit, është në formë të tetëkëndëshit, e zbukuruar me ornamente gjeometrike. Po ashtu, në të katër anët e Kroit, gjenden pipëzat e ujit me lartësi prej 1 m. Guacat për përcjelljen e ujit janë prej betoni në formë harkore të rrethuar me gurë të latuar. Uji prej guacave rrjedh në kanale. Vlen të përmendet që, në fund të shek. XIX mbi këtë krua, ndodhej vrojtorja e xhandarmerisë turke.

Kroi i Shatërvanit ndodhet në qendër të qytetit të Prizrenit (Sheshi Shatërvan). Të gjitha karakteristikat, pozitën e tij dhe dekorimet që iu bënë ndër shekuj, paraqet një prej simboleve kyçe të Prizrenit në veçanti, dhe të Kosovës në përgjithësi.

KROI DHE XHAMIA E YENI MËHALLËS (MËHALLA – LAGJE E RE)

I ndërtuar në gjysmën e shek. XVI, gjegjësisht në vitin 1571. Objekti fetar gjendet në lagjen Yeni Mëhalla (Lagja e re), një lagje e sapo ndërtuar në Prizren. Për mirëmbajtjen e xhamisë janë lënë 180.000 akça (vlerë monetare në kohën e Perandorisë Osmane) për mirëmbajtjen e xhamisë, dhe një bibliotekë e pasur me literaturë fetare.

Bazuar në dhënave historike dhe fakteve të tjera shkencore, mendohet që në oborrin e xhamisë është ndërtuar edhe kroi i saj. Kroi i lagjes së re, shërbente për nevojat e besimtarëve të lagjes dhe banorëve të tjerë që vinin për lutje në këtë objekt. Mendohet që kroin e ndërtoi Dervish Çelebiu. Banorët e lagjes së re thonë: Xhaminë dhe Kroin e kemi dhuratë nga Dervish Çelebiu, që mori dije dhe guxim nga Zoti të ndërtoi këto dy objekte (Xhamin dhe kroin). Pranë xhamisë është varrosur Xhafer Efendiu, i cili ra dëshmor në luftë, në kohën kur ka lindur Dervish Çelebiu.

(1)