|
Koha ! Mbase gjėja me e ēmuar pėr njerėzit, pa
tė cilėn nuk do ekzistonin!
Eshte nje nga gjerat qe shumica e njerezve (te
mos themi te gjithe) do deshironin te kishin me teper! Disa e vleresojne,
disa e keqpėrdorin, te tjere nuk duan t'ia dine! Me duhet te iki se nuk kam
kohe..., ke 5 min afat..., kam 10 min pushim..., kam muajn e mjaltit..., je
denuar me 10 vjet burg..., u bera 28 vjeē..., u befsh 100! Gjthėēka ne jeten
tone lidhet me subjektin e kohes. Koha eshte nje nga gjerat me te quditshme
ne egzistencen tone dhe mendoj qe ja vlen diskutimi rreth saj.
Shume nga ne mendojne se e dime ē'eshte koha,
sidoqofte eshte teper e veshtire ta percaktosh! Koha eshte dicka qe ne nuk
mund ta shohim apo ta prekim, por mund te shohim efektet e saja ne jeten
tone te perditeshme. Evidenca qe ne levizim neper kohe mund te gjendet
gjithandej. Mosha e trupit tone, ndertesave, moti, rritja e pemeve etj.
Shumica jone ndejne presionin e kohes kur ndodhemi perball momenteve kritike
apo nxitojme per nje takim qe ka rendesi te madhe per te ardhmen tone.
Shpeshhere jeta jone eshte e diktuar nga c'fare ore na duhet te jemi ne nje
vend te caktuar!
Te pyesesh shumicen e njerezve per kohen (jo
motin) ka shume te ngjare qe reagimi i pare i tyre eshte te shikojne oren.
Ne e konceptojme kohen si tik-takun e ores qe mbajme ne dore! Ne e dime se
minuti ka 60 sec, ora 60 min,dita 24 ore dhe viti 365 dite sepse keto jane
disa nga baza e njohurive qe kemi marre qe nga tetevjeqarja.
Koha po ashtu konceptohet si dimencioni i katert
i Universit. Tre dimencionet e tjera jane ato te Hapesires (lart-poshte,
majtas djathtas, para-prapa) Koha nuk mund te egzistoje pa hapesiren dhe ne
menyre te ngjashme hapesira nuk mund te egzistoje pa kohen. Kjo lloj lidhje
eshte quajtur "Space contnuum" qe do te thote qe gjithcka qe ndodh ne
Univers ka te beje me te dyja, edhe kohen edhe hapesiren.
Ne baze te teorise se Ainjshanit mbi
relativitetin koha ngadalson kur nje objekt arrin te udhetoje ne menyre te
perafert me shpejtesine e drites. Kjo shtyn shume shkencare te mendojne se
udhetimi me shpejt se drita mund te krijoje nje mundesi per te udhetuar ne
kohe (domethene ne te kaluaren dhe ne te ardhmen). Problemi eshte se
shpejtesia e drites mendohet te jete kulmi i shpejtesise qe nje dicka mund
te udhetoje, keshtu qe mabse eshte e pamundur mundesia e udhetimit ne te
kaluaren. Kur nje objekt i afrohet shpejtesise se drites, masa e tij
relative rritet dhe ne shpejtesine e drites kthehet ne infinit. Rritja e
shpejtesise e nje mase infinite eshte e pamundur ose te pakten e tille duket
ne ditet tona me teknologjine dhe njohurite qe kemi.
Ne fakt, ne nje lloj menyre ne jemi duke
udhetuar ne kohe! Ashut siq je ne tryeze perpara komjuterit duke lexuar keto
shkrimet e mija, koha po vershon rreth teje. E ardhmja po transformohet
gradualisht ne te kaluar dhe me te tashmen fare te shkurer. Gjithcka qe po
ben momentalish po leviz drejt se kaluarses qe do te thote se ti po udheton
neper kohe.
Sidoqoftė udhetimi ne te ardhmen e kohes mase
eshte i mundur (Nenkuptoj udhetim direkt), dhe e ardhmja mund te jete nje
dite destinacion i mundur.
Nerkohe qe shkrimtaren kane thurur lloj lloj
historishe fantastiko-shkecore mbi udhetimin ne kohe, mekanizmat e vertete
te udhetimit ne kohe nuk jane ndertuar akoma. Ne fakt, teorite me te shumta
mbi udhetimin ne kohe nuk bazohen fare ne mekanizmat e kohes. Ne baze te
ketyre teorive, udhetimi ne kohe eshte me i mundur te kryhet me ndihmen e
fenomeneve natyrale te cilat mund te na kalojne direkt nga nje pike i kohes
nje nje pike tjeter. Ne keto fenomene natyrale futen: Rrotullimi i Black
Holes, Warm Holes dhe Vargu kozmik.
Mundesia e udhetimit ne kohe me anen e Black
Holes (Vrimave tė Zeza)
Kur nje yll qe ka nje mase mbi kater here me te
madhe se masa e diellit tone arrin ne perfundim te jetes se tij, pasi ka
konsumuar gjith energjine dhe djegur te gjitha lendet qe permban, bie nen
presionin e peshes se vet. Ky proces krijon "Black Holes"te cilat s'jane gje
tjeter veqese nje rryme aq e forte magnetike saqe edhe drita nuk mund te
kaloje mbi te. Gjithcka qe bie ne kontakt me horizontin rrethues te BH
thithet ne mbrendesi te saj.
Formen e nje BH mund ta mendosh me formen e nje
hinke, apo biskote akulloreje. E gjere ne krye dhe me e ngushte dhe
ngushtezohen ne piken e quajtur singularity. Ne piken Singulare asnje ligj i
fizikes nuk egziston dhe gjithcka materiale eshte kaluar ne nje pike te
panjohur. Kjo lloj BH eshte quajtur Schwarzschild BH, qe e ka marre emrin
nga asronomi Gjerman Karl Schwarzschild.
Nje tjeter lloj BH eshte quajtur Kerr Hole, dhe
teorikisht eshte e mundur. Kerry Holes jane BH rrotulluese te cilat mund te
perdoren per te udhetuar ne kohe apo ne nje Univers Paralel. Ne vitin 1963
matematikanti Zelandez Roy Kerr propozoi teorine e pare realistike mbi BH
rrotulluese. Ne baze te teorise se tij, yjet qe vdesin (shuhen) mund te bien
ne nje rreth rrotullus neutronesh te cilat prodhojne force te madhe
centrifugale duke parandaluar krijimin e singularitetit. Ngaqe keto BH nuk
kane singularitet, Kerr besonte se do ishe e mundur hyrja ne keto BH pa u
perplasur nga forca infinite e gravitetit ne qendren e saj.
Nese Kerr Holes egzistojne, atehere mund te jete
e mundur kalimi nepermes tyre dhe dalja ne nje "White Hole" White Hole do
kete nje veprim pasues te BH. Keshtu qe ne vend te terheqjes se gjithckaje
ne forcen e saj gravitike, WH mund te perdore nje lloj energjie negative per
te shtyre gjicka larg nga vetja. Keto WH mund te jene rruga jone per te hyre
ne kohra apo botera te tjera.
Nga pak nohuri qe kemi per BH, Kerry Holes edhe
mund te egzistojne. Sidoqofte fizikanti Kip Thorne i Institutit Shkencor ne
Kaliforni beson se ligjet e fizikes nuk lejojne krijimin e dickaje te tille.
Ky thote nuk egziston menyre e tille te hysh dhe te dalesh nga BH, dhe qdo
gje qe tenton te hyje ne BH do thithet dhe shkaterrohet perpara se te arrije
ne singularitet.
Mundesia e udhetimit ne kohe me anen e Wormholes
Besohet se mund te ekzistoje nje tjeter lloj
strukture e tunelizuar ne Univers e cila mund te perdoret si porte per te
udhetuar ne kohe. Wormholes, ndryshe te quajtura Einstein Rosen Bridges jane
konsideruar te kene potencialin me te madh per udhetim ne kohe, nese ato me
te vertete ekzistojne. Jo vetem qe mund te na lejojne te udhetojme ne kohe,
por mund te na krijojne mundesine per te udhetuar shum vite drite larg
tokes, ne te njejten sasi kohe qe mund te na duhet neve per te udhetuar me
mjete nga nje qytet ne nje tjeter.
Wormholes jane konsideruar te mundeshme ne baze
te teorise se Ainshtajnit mbi relativitetin, qe thote c'do mase lakon kohen
e hapesires rreth vetes. Per ta kuptuar me mire imagjino dy persona duke
mbajtur nje qarqaf te tendosur nga te dyja anet. Nese dikush do vendose ne
mes te qarqafit nje top besbolli, ky top do krijoje lakimin e qarqafit. Ne
pastaj do vendosesh nje top tjeter diku ne cep te qarqafit, topi do ece ne
drejtim te topit te tjeter te basbollit neper lakimin e krijuar ne qarqaf.
Ne kete shembull hapesira eshte kufizuar nga dy
dimencione, dhe jo kater dimensione qe ne fakt perbejne Universin. Imagjino
kete qarqaf te lakuar ne dysh duke krijuar nje pjese te siperme, nje te
poshtme dhe duke lene hapesire ne mes! Nese do vedosesh nje top basebolli ne
pjesen e siperme te qarqafit dhe nje tjeter ne pjesen e poshtme qe
korrespondon me piken e siperme, atehere ky topi i dyte do takoje te parin.
Dicka e njejete ndodh me wormholes.
Ne hapesire, masat te cilat ushtrojne presion ne
pjese te ndryshme te Universit mund te korrespondojne sebashku duke formua
tunel. Ky tunel quhet wormhole. Sa gje fantastike do ishe! Te udhetosh nga
toka ne nje tjeter galaksi dhe te kthehesh perseri ne nje kohe te shkurter
sa kushton nje kafe per tu pregaditur, lol.
Ne kete skicen me poshte eshte nje illustrim se
si mund te udhetosh ne Sirius, nje yll qe eshte vene re ne Canis,
konstilacion i madh poshte Orion. Sirius eshte rreth 9 vite drite larg nga
toka (90 trilion kilometra ). Sigurisht qe distanca eshte teper e larget per
udhetuesit qe udhetojne neper hapesire qe te udhetojne e kthehen perseri per
te na treguar mbi Sirius. Distanca me e larget qe njeriu mund te kete
udhetuar eshte Hena e cila eshte vetem 400.000 km larg nga Toka. Pra sikur
te gjenim wormhole qe te na lidhte me Sirius ne do shkurtonim kohen ne
menyre te egzagjeruar duke u shmangur triliona kilometrave qe do na hanin
per te udhetuar ne hapesire.
Ē'lidhje ka kjo me udhetimin ne kohe?
Ashtu siq thame me siper ne baze te teorise se
relativitetit, kur shpejtesia e nje objekti i afrohet shpejtesise se drites,
koha ngadaleson. Shkencaret kane arritur te zbulojne se edhe me udhetimin e
Shutles se NASO's astronautet udhetojne disa nanosekonda ne te ardhmen. Per
ta kuptuar kete imagjino dy persona... personi A dhe personi B. Personi A
qendron ne Toke dhe personi B niset me Shutle. Para nisjes oret e tyre jane
te sinkronizuara ne menyre te rregullt. Sa me shume personi B i afrohet
shpejtesise se drites aq me ngadale rrjedh koha per te (ndryshe nga personi
A). Nese personi B udheton me 50% te shpejtesise se drites do duket qe ne
kthim personi A do jete me i moshuar se personi B. Arsyja eshte se koha ka
rrjedhur shume me shpejt per personin A sesa per personin B qe ka udhetuar
me shpejtesi te afert me ate te drites. Shume vite mund te kene kaluar per
personin A nderkohe qe personi B mund te kete kaluar vetem disa ore.
Nese wormholes egzistojne dhe zbulohen nga
njeriu, atehere mund te na krijojne mundesine per te udhetuar ne te kaluaren
si dhe ne te ardhmen. Ja si mund te behet..! Le ta supozojme se porta e
wormholes eshte e kalueshme! Personi B qe ne shembullin e mesiperm udheton
me 50% te shpejtesise se drites ne hapesire vetem per disa ore mund te marre
nje porte ne hapesire, nderkohe qe porta tjeter e wormholes do jete tek
personi A ne toke. Te dy keta persona mund te vazhdojne ta shikojne njeri
tjetrin gjate kohes qe personi B udheton ne hapesire (per te gjithe ju qe e
keni pare filmin Donnie Darko e keni shume me te lehte ta kuptoni). Kur
personi B kthehet ne doke disa ore me vone, shume vite mund te kene kaluar
per personin A. Tani nese personi A do hedhe nje sy ne wormhole, do shikoje
veten e tij ne nje moshe me te re, ne moshen kur personi B eshte larguar
neper ate wormhole. E bukura e ketij fenomeni eshte se personi A mundte hyje
ne wormhole dhe te udhetoje neper te kaluaren e tij, nderkohe qe personi B
mund te hyje dhe te udhetoje ne te ardhmen.
Mundesia e udhetimit ne kohe me anen e rruzave
kozmike
Nje teori tjeter mbi mundesine e udhetimit ne te
kaluaren dhe te ardhmen e kohes meshtetet ne idene e rruzave kozmike,
propozuar nga fizikanti J. Richard Gott ne vitin 1991. Nga vete emri keto
jane objekte ne forme te vargezuar qe disa shkenace besojne se jane te
formuara qe nga fillimi i krijimit te Universit. Ky vargezim mund te
shtrihet ne gjithe gjatesine e Universit dhe ndodhen ne presion te
jashtezakonshem ....prej miliona e miliona tonesh.
Keto rruza kozmike, te cilat jane me te holla se
nje atom, mund te prodhojne shume te jashtzakonshme graviteti qe terheq c'do
objekt qe mund tu kaloje afer. Objektet e lidhura ne rruza kozmike mund te
udhetojne me shpejtesi te pabesueshme, dhe per arsye se forca e tyre
gravitacionale mund te deformoje kohen e hapesires, mund te perdoret per
udhetim ne kohe. Duke terhequr dy rruza kozmike afer njera tjetres apo nje
rruze ne afersi te Black Holes, mund te egzistoje mundesia e lakimit te
kohes se hapesires ne menyre te mjaftueshme per te krijuar lakime te aferta
te kohes njera me tjetren.
Nje anije kozmike mund te kthehet ne mekanizem
kohe sikur te perdorej graviteti i prodhuar nga dy rruza kozmike, apo nje
rruze dhe Black Hole. Sidoqofte, akoma ka shume spekullime mbi egzistencen
ne te vertete te ketyre rruzave kozmike, dhe nese egzistojne-ne c'fare
forme?? Vete fizikanti Gott ka thene se per te udhetuar ne te kaluaren,
qofte dhe nje vit, do nevojitej nje varg rruzash qe do permbante nje mase
energjie te parabarte me gjysmen e asaj te galaksise. Dhe si me c'do lloj
mekanizmi kohe, mund te kthehesh shume kohe prapsht ne te kaluaren, por jo
pertej kohes ne te cilen makanizmi i kohes eshte krijuar.
Probleme qe supozohet te lindin nga udhetimi ne
kohe!
Nese ne do jemi ne gjendje te veme ne jete
teorine e udhetimit ne kohe, ne do jemi ne gjendje te krijojme probleme
teper te komlikuara qe quhen paradoxe! Paradoxe nenkupton dicka qe bie ne
kontradite me veten e vet. Ja po sjell dy shembuj per ta lustruar.
1)- Le ta supozojme, per hir te argumentit, se
ne mund te udhetojme ne nje kohe shume me te kaluar se koha e lindjes tone!
Vete fakti qe para lindjes ne nuk kemi egzistuar, krijon paradox. Nese psh
ke lindur ne vitin 1978... si mund te egzistosh ne vitin 1964?
2)- Paradoxi me i argumentuar mund te jete
Paradoxi i gjyshit! C'fare mund te ndodhe sikur nje udhetues ne kohe mund te
kthehet ne te kaluaren e te vrase njerin nga prinderit e tij perpara kohes
se lindjes? Nese ky person psh kthehet ne te kaluaren e vret gjyshin e tij,
atehere si mund te ekzistoje, qe te kthehet e te vrase gjyshin e tij? Nese
ne do kishim mundesi te ndryshonim te kaluaren, atehere do krijonim nje
numer te pafundeshem paradoxesh.
Nje teori tjeter e udhetimit ne kohe, sjell ne
pah idene e Universit Paralel, ose historise alternative. Le ta supozojme se
ti udheton ne te kaluaren te takosh gjyshin tend kur aij ka qene djale i ri.
Ne baze te teorise ti mund te keshe udhetuar ne nje univers tjeter qe eshte
identik me universin tone, por ndryshon nga ngjarjet qe ndodhin ne te. Psh
nese ti udheton ne te kaluaren e vret nje nga prinderit e tu, ti ke vrare
vetem nje person ne ate Univers, i cili nuk eshte me univeri ne te cilin ti
egziston. Dhe nese mundohesh te kthehesh perseri ne kohen tende, mund te
perfundosh ne nje univers tjeter paralel dhe kurre nuk do jesh ne gjendje te
kthehesh ne universin nga ke filluar udhetimin.
Vazhdon...
(2)
(3)
|
