Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

 
Vegėza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZĖRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

NACIONALE

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRĖ

ZĖRI I AMERIKĖS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHĖNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Tema tė tjera 3 - PASOJAT E PAPARASHIKUESHME TĖ TEKNOLOGJISĖ. SI MUND T’I NDALIM?

Nga Mustafa SULEYMAN*

https://bota.al

PASOJAT E PAPARASHIKUESHME TĖ TEKNOLOGJISĖ. SI MUND T’I NDALIM?

 

Sa mė e fuqishme tė jetė njė teknologji, aq mė e rrėnjosur ėshtė nė ēdo aspekt tė jetės dhe shoqėrisė. Kėshtu, problemet e teknologjisė kanė njė tendencė pėr t’u pėrshkallėzuar paralelisht me aftėsitė e saj, dhe kėshtu nevoja pėr kontroll bėhet mė e mprehtė me kalimin e kohės.

 

 

Ian Turing dhe Gordon Moore nuk mund tė kishin parashikuar kurrė, e lėre mė tė ndryshonin rritjen e mediave sociale, memeve, Wikipedia-s ose sulmeve kibernetike. Disa dekada pas shpikjes sė tyre, arkitektėt e bombės atomike mund tė ndalonin njė luftė bėrthamore, aq sa Henry Ford mund tė ndalonte njė aksident automobilistik. Sfida e pashmangshme e teknologjisė ėshtė qė krijuesit e saj e humbasin shpejt kontrollin mbi rrugėn qė shpikjet e tyre marrin, pasi t’i jenė prezantuar botės.

Teknologjia ekziston nė njė sistem kompleks, dinamik (bota reale), ku pasojat e rendit tė dytė, tė tretė dhe tė n-tė shpėrfaqen nė mėnyrė tė paparashikueshme. Ajo qė nė letėr duket e pėrsosur mund tė sillet ndryshe nė natyrė, veēanėrisht kur kopjohet dhe pėrshtatet mė tej nė rrjedhėn e poshtme. Ajo qė njerėzit nė tė vėrtetė bėjnė me shpikjen tuaj, sado me qėllim tė mirė tė jetė ajo, nuk mund tė garantohet kurrė. Thomas Edison shpiku gramafonin nė mėnyrė qė njerėzit tė mund tė regjistronin mendimet e tyre pėr pasardhėsit dhe pėr tė ndihmuar tė verbrit. Ai u tmerrua kur shumica e njerėzve donin tė luanin muzikė. Alfred Nobel synonte qė eksplozivėt e tij tė pėrdoreshin vetėm nė miniera dhe ndėrtime hekurudhash.

Gutenberg donte thjesht tė fitonte para duke shtypur Bibla. Megjithatė, shtypshkronja e tij katalizoi Revolucionin Shkencor dhe Reformimin, dhe kėshtu u bė kėrcėnimi mė i madh pėr Kishėn Katolike, qė nga themelimi i saj.

Prodhuesit e frigoriferėve nuk kishin pėr qėllim tė krijonin njė vrimė nė shtresėn e ozonit me klorofluorokarbonet (CFC), ashtu si krijuesit e motorėve me djegie tė brendshme dhe motorėt reaktivė nuk kishin menduar tė shkrinin kapakėt e akullit. Nė fakt, entuziastėt e hershėm tė automobilave argumentuan fort mbi pėrfitimet mjedisore tė tyre: motorėt do tė pastronin rrugėt e maleve nga mbetjet e kuajve qė pėrhapnin papastėrti dhe sėmundje nėpėr zonat urbane. Ata nuk kishin asnjė koncept tė ngrohjes globale.

Tė kuptuarit e teknologjisė, pjesėrisht, ka tė bėjė me pėrpjekjen pėr tė kuptuar pasojat e saj tė padėshiruara, pėr tė parashikuar jo vetėm pėrhapjen pozitive, por edhe “efektet hakmarrėse”. Shkurt, ēdo teknologji ėshtė nė gjendje tė shkojė keq, shpesh nė mėnyra qė kundėrshtojnė drejtpėrdrejt qėllimin e saj origjinal. Mendoni pėr mėnyrėn sesi opioidet me recetė kanė krijuar varėsi, ose se si pėrdorimi i tepėrt i antibiotikėve i bėn ata mė pak efektivė, apo se si pėrhapja e satelitėve dhe mbeturinave tė njohura si “mbetje hapėsinore” rrezikon fluturimin nė hapėsirė.

Ndėrsa teknologjia pėrhapet, mė shumė njerėz mund ta pėrdorin atė, ta pėrshtasin, t’i japin formė si tė duan, nė zinxhirė shkakėsie, pėrtej tė kuptuarit tė ēdo individi. Ndėrsa fuqia e mjeteve tona rritet nė mėnyrė eksponenciale dhe aksesi nė to rritet me shpejtėsi, po ashtu rriten edhe dėmet e mundshme, njė labirint i shpalosur pasojash qė askush nuk mund t’i parashikojė ose parandalojė plotėsisht.

Njė ditė dikush po shkruan ekuacione nė dėrrasė tė zezė ose po stėrmundohet me njė prototip nė garazh, punė nė dukje tė parėndėsishme pėr botėn e gjerė. Brenda pak dekadave, ajo ka prodhuar pyetje ekzistenciale pėr njerėzimin. Ndėrsa kemi ndėrtuar sisteme fuqie nė rritje, ky aspekt i teknologjisė ėshtė ndjerė gjithnjė e mė problematik pėr mua. Si tė garantojmė qė kjo valė e re teknologjish tė bėjė mė shumė mirė, sesa dėm?

Problemi i teknologjisė kėtu ėshtė njė problem kontrolli. Nėse ky aspekt nuk mund tė eliminohet, ai mund tė kufizohet. Pėrmbajtja ėshtė aftėsia gjithėpėrfshirėse pėr tė kontrolluar, kufizuar dhe, nėse ėshtė e nevojshme, pėr tė “mbyllur” teknologjitė nė ēdo fazė tė zhvillimit tė tyre. Do tė thotė, nė disa rrethana, aftėsia pėr tė ndaluar njė teknologji tė pėrhapet nė radhė tė parė, duke kontrolluar valėn e pasojave tė padėshiruara (si tė mira ashtu edhe tė kėqija).

Sa mė e fuqishme tė jetė njė teknologji, aq mė e rrėnjosur ėshtė nė ēdo aspekt tė jetės dhe shoqėrisė. Kėshtu, problemet e teknologjisė kanė njė tendencė pėr t’u pėrshkallėzuar paralelisht me aftėsitė e saj, dhe kėshtu nevoja pėr kontroll bėhet mė e mprehtė me kalimin e kohės.

Ne mund tė mos jemi nė gjendje tė kontrollojmė pikat pėrfundimtare tė punės sonė ose efektet e saj afatgjata, por kjo nuk ėshtė arsye pėr tė hequr dorė nga pėrgjegjėsia. Vendimet qė teknologėt dhe shoqėritė marrin nė burim mund tė japin ende rezultate. Vetėm pėr shkak se pasojat janė tė vėshtira pėr t’u parashikuar, nuk do tė thotė qė ne nuk duhet tė pėrpiqemi.

Pjesė nga libri “Vala e ardhshme” – Nė shqip nga bota.al