Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegėza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZĖRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRĖ

ZĖRI I AMERIKĖS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHĖNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Tema tė tjera 3 - VITI I RI, FESTA TRADITĖ QĖ KREMTOHET NĖ TĖ GJITHĖ BOTĖN

https://sot.com.al

      

VITI I RI, FESTA TRADITĖ QĖ KREMTOHET NĖ TĖ GJITHĖ BOTĖN

 

            Kremtimi i Vitit tė Ri ėshtė njė ndėr traditat mė tė vjetra rituale e shprehur gati tek tė gjithė popujt e botės, pa marrė parasysh racėn, fenė, kombin dhe pėrkatėsitė e tyre tė ndryshme.

 

 

 

 

            Viti i Ri ėshtė festa e urimeve dhe dėshirave mė tė mira, shoqėrimit, argėtimit, ngritjes sė dollive, tryezave tė begatshme dhe shkėmbimit tė dhuratave tė ndėrsjella.

            Kėsaj feste njėkohėsisht dhe nė mėnyrė tė njėjtė i gėzohen tė gjitha brezat: fėmijėt, tė rinjtė, si dhe tė moshuarit, sikur ata qė presin dhuratat, ashtu edhe ata qė me kėnaqėsi i pėrzgjedhin dhe i dhurojnė ato.

            Kremtimi i Vitit tė Ri ėshtė njė ndėr traditat mė tė vjetra rituale e shprehur gati tek tė gjithė popujt e botės, pa marrė parasysh racėn, fenė, kombin dhe pėrkatėsitė e tyre tė ndryshme. Disa hulumtues mendojnė se kremtimin e festės sė Vitit tė Ri, mė sė pari e kanė aplikuar kinezėt, ndėrsa njė grup tjetėr mendon se kjo traditė zanafillėn e vet e ka nga romakėt e vjetėr.

            Sipas dėshmive ekzistuese materiale tė zbuluara deri mė tani, ėshtė vėrtetuar se festėn e Vitit tė Ri mė 1 Janar, sė pari herė, nė mėnyrė festive dhe rituale, e kanė kremtuar romakėt e vjetėr dhe pėr ta, kjo festė ishte simbol i fillimit tė jetės sė re plot shpresa tė mira pėr tė ardhmen.

            Edhe pse popujt e kremtojnė kėtė festė me besim nė njė fillim tė ri dhe mė tė begatshėm, asaj nuk i gėzohen tė gjithė nė datėn e njėjtė, sepse disa popuj e aplikojnė kalendarin Lunar (llogaritja sipas rrotullimit tė Hėnės), kurse disa tė tjerė atė Solar (llogaritja sipas rrotullimit tė Diellit). Nė krahasim me kalendarin solar, i cili ėshtė fiks dhe i pandryshueshėm me 365 ditė, ata popuj qė kalendarin e tyre e pėrcaktojnė sipas ciklit Lunar (tė hėnės) ardhjen e Vitit tė Ri ēdo vit, nuk e kremtojnė nė ditėn e njėjtė, sepse sikur dihet, ciklet e hėnės janė tė ndryshueshme dhe momenti i ndėrrimit tė motmoteve kremtohet me fillimin e hėnės sė re, gjegjėsisht nė muajin shkurt tė vitit tonė kalendarik .

            Vitin e Ri Lunar, sot mė tepėr si festė tradicionale popullore e festojnė nė Kinė, Indi, Japoni, Vietnam, si dhe nė disa shtete tė tjera tė Lindjes, dhe atė paralelisht, sė bashku me kremtimin e Vitit tė Ri Solar, tė pėrllogaritur sipas kalendarit Gregorian.

            Pėr kinezėt, Viti i Ri Lunar ėshtė festa e pranverės. Ajo konsiderohet si kremte mė e madhe nacionale, e cila shėnohet me pompozitet tė madh. Nė Japoni kjo festė kremtohet me tryeza tė begatshme plot me specialitete tė rralla tradicionale, e nė mesnatėn e ndėrrimit tė motmoteve jehojnė 108 tė rėna tė kambanave nga tė gjitha tempujt budistė anė e kėnd vendit. Simbolika e 108, nėnkupton si vėrejtje dhe porosi pėr largimin e 108 mėkateve tė mundshme tė njeriut nė jetė.

            Edhe populli hebre Vitin e Ri e kremton nė mėnyrė madhėshtore, sepse ajo edhe sipas mėsimeve religjioze, konsiderohet si festė shpirtėrore, me tė cilėn shėnohet pėrvjetori i fillimit tė krijimit tė Botės. Tek kėta data e kremtes ėshtė e ndryshueshme pėr shkak tė aplikimit tė kalendarit tė kombinuar lunar – solar. Edhe njė gjė ėshtė karakteristike tek kremtimi ēifut i Vitit tė Ri: ata nė ēastin e ndėrrimit tė motmoteve, kanė vėrtet njė tryezė tė pasur, por nė dallim me popujt e tjerė, ajo ėshtė e shtruar vetėm me gjėra tė ėmbla, pra tryeza e tyre e pasur ėshtė e begatshme vetėm me ėmbėlsira.

            Nė viset e ngrohta tė gjysmėsferės jugore tė rruzullit tonė, Viti i Ri kremtohet nė stinėn e verės, pa borė dhe mrekullia dimėrore me tė cilat jemi mėsuar nė viset veriore, por kjo, aspak nuk e zvogėlon madhėshtinė e pompozitetit tė kremtimit tė saj.

            Nė shumė vende dhe shtete tė botės, tanimė ėshtė formuar tradita qė Viti i Ri tė kremtohet nė mėnyrė kolektive. Nuk janė tė pakta qytete tė ndryshme tė metropoleve tė mėdha botėrore, ku banorėt e tyre, para ēastit tė ndėrrimit tė motmoteve masivisht dalin nė qendėr tė qytetit. Kjo formė e kremtimit tė Vitit tė Ri, tanimė ėshtė tradicionale nė shumė kryeqytete tė shteteve tė Europės dhe Botės, sikurse ėshtė: Parisi, Londra, Roma, Madridi, New Yorku, Moska, Meksiko, Kajro, Tokio … etj .

            Viteve tė fundit, rregullimi dhe stolisja festive e qyteteve me drita, bredha dhe figura tė “baba-dimrit” si dhe dalja masive e popullatės nėpėr qendra dhe sheshe tė qyteteve, aplikohet nė mėnyrė madhėshtore nė tė gjitha sheshet kryesore tė qyteteve tė Shqipėrisė.

 

 

 

            Ritet, besimet nė ditėn e pritjes sė Vitin e Ri

 

            Natėn e ndėrrimit tė motmoteve gjatė pritjes sė Vitit tė Ri, popuj tė ndryshėm tė Botės i karakterizon njė spektėr i gjerė dhe i larmishėm i riteve, besimeve dhe bestytnive tė ndryshme, qė janė krijuar si shprehje e dėshirave pėr: pastrim, largimit tė demonėve dhe shpirtrave tė kėqij, kėrkimin e fatit dhe lumturisė, jetės mė tė pasur dhe mė tė begatshme…etj. Shumė prej kėtyre veprimeve janė tė ruajtura dhe kultivohen tradicionalisht edhe sot e kėsaj dite.

            Tradita kubane pėr natėn e ndėrrimit tė motmoteve praktikon ngrėnien e 12 sardeleve, tė njė lloji peshku. Besohet se kjo ndikon nė rritjen e fatit dhe lumturisė gjatė 12 muajve tė vitit tė ri pasues. Nė Filipine ėshtė tejet e rėndėsishme qė nė tavolinėn festive familjare gjatė pritjes sė Vitit tė Ri , tė sigurohet sa mė shumėllojshmėri ushqimesh. Me kėtė akt besohet se viti qė vjen do tė jetė aq i pasur dhe i begatshėm, sa ėshtė e pasur vetė sofra festive e asaj mbrėmjeje.

            Nė traditėn e popujve gati tė tė gjithė botės fėmijėt e lindur mė 1 janar, konsiderohen si fėmijėt mė fatlumė nė botė.

Puthja nė mesnatė nuk ėshtė vetėm shprehje e momentit euforik tė kremtes, por ajo shpreh edhe konfirmimin e bekimit tė miqėsisė dhe tė afėrsisė me atė person, edhe gjatė 12 muajve tė vitit qė po na vjen.

            Njeriu i parė, i cili do t’u hyjė nė shtėpi pasmesnate, besohet se ai gjatė tėrė vitit pasues do tė jetė njė person fatsjellės pėr ju dhe besnikėrisht mund tė mbėshteteni nė tė.

            Preferohet qė ndonjė punė apo veprim qė ju ka mbetur nė gjysmė ta pėrfundoni pikėrisht nė ditėn e ndėrrimit tė motmotėve. Ky veprim do t’u sjellė shumė fat dhe punė tė mbarė nė tė gjitha ndėrmarrjet tuaja, gjatė tėrė vitit tė ardhshėm, shkruan ATSH. 

            Nėse dėshironi qė viti i ardhshėm tė jetė i lumtur dhe me fat, atė nė asnjė mėnyrė nuk duhet ta prisni me borxhe. Tentoni qė para ardhjes sė Vitit tė Ri t’i paguani tė gjitha borxhet qė i keni, sepse kėshtu viti qė vjen do t’u sjellė fillim tė mbarė nė tė gjitha lėmenjtė e jetės.

            Tė gjithė portofolėt tuaj kėtė mbrėmje mos i lini tė zbrazėta, por i mbushni me monedha, sepse kėshtu besohet se viti i ardhshėm do t’ju pėrcjellė mė shumė begati dhe pasur.