|
PĖRKUJDESI
DHE SHĖRIMI I TĖ SĖMURĖVE ORGANIK-TRUPOR
Nė kėtė periudhė te popullata shqiptare ndryshoi
shumė jo vetėm botėkuptimi mbi sėmundjen, diagnozėn dhe terapinė, por
ndryshoi nė tė mirė edhe pėrkujdesi ndaj tė sėmurit. Kėshtu, shumica e tė
sėmurėve shqiptarė filloi qė nė radhė tė parė tė kėrkojė ndihmė nėpėr
institucione pėrkatėse shėndetėsore, ndėr tė tjera edhe pėr faktin se sipas
ligjeve qė u aprovuan asokohe pėr sigurimin shėndetėsor dhe social, edhe njė
pjesė e konsiderueshme e popullatės shqiptare pėrfitoi nga kėto ligje dhe
filloi ta shfrytėzojė atė tė drejtė.
Shėrimi i tė sėmurėve nė kėtė periudhė me metoda
alternative tė mjekėsisė popullore, nė bazė religjioze (te hoxha me hajmali,
ose te "njerėzit e mirė"), dhe shėrimi me rituale tė ndryshme filloi tė
binte nė mėnyrė rapide dhe pothuajse shumė rrallė aplikohej. Edhe kur
aplikohej, tė shumtėn e herave kombinohej me shėrimin institucional
shėndetėsor.
Edhe pse u bėnė deridiku ndryshime pozitive nė
gjithė jetėn shoqėrore, te shqiptarėt e Kosovės roli i familjes, pėrsa i
pėrket pėrkujdesjes dhe trajtimit tė tė sėmurėve ndonėse ra, ai nė shumė
momente e rrethana vazhdoi tė jetė i njė rėndėsie tė veēantė, duke u
kombinuar nė tė njėjtėn kohė edhe me trajtimin tani mė profesional
shėndetėsor dhe social. Pėrkujdesi familjar tanimė jo vetėm pėr shkak tė
traditės, por edhe pėr vetė faktin se pėrkujdesi spitalor dhe infrastuktura
e spitaleve ishin nga mė tė ulėtat nė krahasim me pjesėt tjera tė federatės,
si dhe pėr shkak tė paisjeve spitalore tė pakta (buxheti i ish-Krahinės sė
Kosovės ishte shumė i vogėl), bėnė qė ai sėrish ta ketė vendin e tij.
Pacientėve shpeshherė pėr shkak tė ushqimit tė
dobėt nė spital, nga tė afėrmit e tyre iu dėrgohej ushqim, pemė ose pije,
dhe shumė shpesh, me qė banjot nėpėr spitale nuk funksiononin, shumė tė
sėmurė posa e mirrnin sadopak veten, pėr tė bėrė njė larje trupi shkonin nė
shtėpitė e tyre . Edhe nė kėto rrethana nė klinikat e Kosovės janė trajtuar,
kuptohet, nė mėnyrė konvencionale shumė nga sėmundjet e organeve tė
brendshme dhe janė bėrė edhe operacione konvencionale.
Sa i pėrket diagnostifikimit, deridiku u bėnė
hapa pozitiv. Kėshtu pėr popullatėn shqiptare ishte asokohe njė senzacion i
mirė bėrja e ekografisė me ultra zė dhe kateterizimi i zemrės, kurse pėr
bėrjen e tomografisė sė kompjuterizuar pacientėt dėrgoheshin nėpėr qendra
spitalore tė republikave tjera. Natyrisht vetėm ajo pjesė e vogėl e tė
sėmurėve e cila ishte e privilegjuar nga strukturat politike e shtetėrore tė
asaj kohe.
PĖRKUJDESI DHE SHĖRIMI I TĖ SĖMURĖVE
SHPIRTĖRORĖ-PSIKIK
Qasja ndaj tė sėmurėve shpirtėrorė u ndryshua
pėr tė mirė, sepse nė kuadėr tė klinikave qė u ndėrtuan nė Kosovė, nė
Prishtinė u ndėrtua edhe njė klinikė neuropsikiatrike. Nė kuadėr tė pesė
spitaleve tė pėrgjithshme, kishte edhe nga njė pavion psikiatrik, ndėrsa
nėpėr dispanzere tė mjekėsisė sė punės kishte edhe ndonjė shėrbim
psikologjik e pedagogjik. Nė kėto institucione tani punonin edhe mjekė
psikiatėr, e ndonjė psikolog e pedagog shqiptar, gjė qė tė sėmurėve
shpirtėrorė iu ofronte mundėsi mė tė mėdha pėr qasje, komunikim e shėrim.
Kėshtu njė pjesė e konsiderueshme e tė sėmurėve me neuroza dhe psikoza tė
ndryshme, pėr herė tė parė filloi tė trajtohet nga psikiatrit dhe psikologėt
shqiptarė, kurse njė pjesė e vogėl e tyre qoftė pėr shkaqe materiale,
shkallės sė ulėt tė arsimimit, ose edhe pėr shkak tė traditės dhe
botėkuptimeve tė sė kaluarės, vazhdonte akoma me pėrkujdesin dhe shėrimin
familjar.
Ndonėse botėkuptimi i mėhershėm se sėmundja "vie
nga lartė, nga zoti" pėr sėmundjet organike-trupore u zbeh mjaft,
botėkuptimi i tillė sa i pėrket sėmundjeve shpirtėrore, po ashtu u zbeh, por
mė pak. Kėshtu nė njėfarė mase edhe nė kėtė periudhė, trajtimet me rituale,
me hajmali, ose edhe trajtimet nga "njerėzitė e mirė", megjithatė gjenin
zbatim. Shikuar nė pėrgjithėsi shėrbimet psikiatrike, psikologjike dhe
pedagogjike nė krahsim me tė kaluarėn, kur kėto pothuaj se nuk ekzistonin
fare, tani kishin bėrė hapa pėrpara, por nė krahasim me pjesėt tjera tė
federatės jugosllave ato qėndronin shumė prapa si nė rrafshin diagnostik
ashtu edhe nė atė terapeutik.
Vetė pėrkujdesi spitalor i tė sėmurėve psikik,
tė cilėt edhe pėr shkak tė statusit social e politik tė ish-Krahinės sė
Kosovės, nuk ishin tė pakėt, ishte nga mė tė ulėtit nė vend, prandaj njė
pjesė e tė sėmurėve tė tillė trajtohej ende nė familje duke u bėrė barrė e
saj dhe e rrethit ku jetonte.
(pjesė nga libri Sistemi shėndetėsor i Kosovės")
|
