Po bëhet gjithnjë e më e qartë se kulturë dhe qytetari tregojnë ata që përdorin në çdo rast një shqipe të lirë nga fjalët e huaja të panevojshme. Kështu, veç mjeshtërisë së tij, Noli e bëri Shekspirin të ”flasë” shqip, edhe falë pasurisë dhe forcës shprehëse të shqipes. Mirëpo, kjo edukatë fillon me të folurin dhe të shkruarin e përditshëm, pa pritur realizimin e strategjive të mëdha dhe afat-gjate.

Është vërtet sfidë intriguese shoqërore; siç pohohet dhe nga personalitete të fushës, gjuha simbolizon mjetin më të bukur të qenies njerëzore dhe produktin më të mire të pronësisë shpirtërore te një populli. Sot edhe gjuhet kryesore në botë kërcënohen nga të njëjtat dukuri dhe rreziqe: mungesa e frymëzimit letrar dhe gjuhësor në familje, në shkollë dhe në institucione, mangësi në kulturën e leximit, zëvendësimi i tij me DVD, mospraktikimi i lojërave të përbashkëta me programe kompjuterike, etj. Shtoju këtyre dhe ”mëkatet” e medias, gazetarëve, pse jo dhe të disa politikanëve që me përdorimin fare të panevojshëm të fjalëve të huaja, kanë ndikuar në ”përmbytjen” e një gjuhe me fjalë të huaja. Ndaj mjaft vende kanë shpalosur strategji dhe veprime të shumta qytetare dhe institucionale. Kështu, Gjermania para një viti hapi siparin e “Festivalit te Gjuhës” pikërisht aty ku më 1802 Getja do të krijonte teatrin e parë gjerman. Në vijim të tij organizohen me dhjetëra veprimtari për mbrojtjen dhe zhvillimin e gjuhës gjermane. Nismëtare është ”diva” e operës gjermane dhe botërore, Edda Moser e cila ka kënduar për gati 35 vjet në skenat më të mëdha të botes me Pavarotin dhe yje të tjerë. Bie në sy mbështetja dhe shoqërimi i këtyre veprimtarive edhe nga yjet e politikës gjermane, duke filluar me ish-Kancelarin historik të ribashkimit H. Kohl dhe Ish- Ministrin e Jashtëm legjendar, H. D. Genscher, për të ardhur tek artistët, poeti më i madh gjerman i ditëve tona, Hans Markus Enzenberger, i përkthyer edhe në shqip. Synimi në këtë rast është që të shmanget zëvendësimi, siç thonë atje, i gjuhës gjermane “deutsch” në “danglisht” (mbushja e gjermanishtes me fjalë anglisht).

Edhe në vendin tonë po vërehen më shumë përpjekje, sensibilizim dhe një vullnet më i madh për të “shpëtuar” edhe shqipen, po ta shprehnim kështu për analogji, nga “shanglishtja”. Qeveria ka lëshuar një thirrje të fuqishme para disa kohësh, të shoqëruar me masa konkrete. Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve thotë se po ecën me një strategji të sajën, po shtohen programet, e po kështu kanë rritur rolin e tyre edhe media dhe shtypi i shkruar. Për hir të së vërtetës, ka mjaft politikanë dhe personalitete të tjera që flasin e shkruajnë shqipe të pasur dhe të pastruar nga ”parazitët” e huaj; këtu mund të përmendim edhe drejtuesit kryesorë të diplomacisë, që edhe pse te kualifikuar jashtë vendit dhe në shumicën e kohës në kontakt me të huaj përdorin një shqipe korrekte. Po bëhet gjithnjë e më e qartë se kulturë dhe qytetari tregojnë ata që përdorin në çdo rast një shqipe të lirë nga fjalët e huaja të panevojshme. Kështu, veç mjeshtërisë së tij, Noli e bëri Shekspirin të ”flasë” shqip, edhe falë pasurisë dhe forcës shprehëse të shqipes. Mirëpo, kjo edukatë fillon me të folurin dhe të shkruarin e përditshëm, pa pritur realizimin e strategjive të mëdha dhe afat-gjate. Ndaj, për të qene konkret, me poshtë janë rreshtuar 100 nga fjalët që hasen me shpesh të përdorura pa vend në gjuhë të huaj, kur shqipja i ka fjalët e duhura, madje dhe tingëlluese. Nuk janë pak, kur mendon se çdo ditë ne përdorim afërsisht rreth 1500-2000 fjalë.

Absorboj - thith;

adoptoj/aprovoj - miratoj

adaptim/adaptoj - përshtas/përshtatje

aksion - veprim

amendoj - ndryshoj

akseptoj - pranoj

akseleroj - përshpejtoj

aktivitet - veprimtari

aplikim - kërkesë

aproksimim - përafrim

aproach - përqasje

asete - pasuri

atraktiv - tërheqës

bilateral/multilateral - dypalësh/shumëpalësh

benefic - përfitim

civilizim - qytetërim

curriculum Vitae - Jetëshkrim

deadline - afat kohor

definicion - përkufizim

deskribsion - përshkrim

determinoj - përcaktoj

draftoj/draftim - hartoj/hartim

elaboroj - përpunoj

elektoral - zgjedhore

eskalacion - përshkallëzim

eveniment - ngjarje

esencial - thelbësor

ekselent - i shkëlqyer

ekspansion - zgjerim

eksplozion - shpërthim

ekspoze - paraqitje

eksepsion - përjashtim

ekstrem - i tejskajshëm

ekskluzivisht - përjashtimisht

follow - up - vijues

fundamental - themelor

fluktuacion - luhatje

fraxhil - i brishtë

implementoj - zbatoj

impakt - ndikim

incentiv - stimul

interlokutor - bashkëbisedues

imazhe - pamje

interference/intervenim - ndërhyrje

imediat - i menjëhershëm

impresionant - mbresëlënës

inicioj - nis/filloj

indikacion - tregues

inkludoj/inkluziv - përfshij/përfshirës

kalkulim - përllogaritje

kooperim - bashkëpunim

kontemporan - bashkëkohor

koordinoj - bashkërendoj

kualitativ - cilësor

kuantitativ - sasior

konformitet - përputhshmëri

kolokium - bashkëbisedim

konkluzion - përfundim

konkludoj - përfundoj

komerc - tregti

kompeticion/kompetitiv - gare/konkurrencë

komprehensiv - tërësor

koncesion - lëshim

koshient/koshienca - i ndërgjegjshëm/ ndërgjegjja

konfrontim - ballafaqim

kreativ - krijues

kualitativ - cilësor

kuantitativ - sasior

lokal(e) - vendor(e)

lancoj - nis/lëshoj/ hap

legal(e) - ligjor(e)

materializoj - sendërtoj

menaxheriale - drejtuese

minoritet - pakice

mazhoranca - shumica

maniere - mënyra

mediator - ndërmjetësues

nacionalitet - kombësia

nuclear - bërthamor

opinion - mendim

parafinoj - sigloj

performanca - ecuria

poll anketim - sondazh

procedim penal - ndjekje penale

prominent - i shquar

promocion - nxitje

relata - raporte

servise - shërbime

star - yll

solucion - zgjidhje

supervision - mbikëqyrje

stabil - i qëndrueshëm

show - shfaqje

shokues/shokant - tronditës

trend/tendence - prirje

trafik i automjeteve - qarkullimi i automjeteve

tentative - orvatje

tete á tete - koke me koke

updejtoj - përditësoj

xhenuine - i vërtetë