Tė ushqehesh apo tė shqyesh ėshtė ēėshtje, qė i
ėshtė dashur njeriut dhe njerėzimit tė pėrballet me mėdyshjen: thjesht tė
hash apo tė dish tė hash. Katėr instinktet bazė tė familjes sė madhe tė
botės sė qenieve tė gjalla, si tė pasurit frikė, tė seksuarit, tė ndjenjės
sė gjumit dhe tė tė ngrėnit, ende nuk po gjejnė dot ekuilibrin e duhur te
qenia gjoja me ndėrgjegje tė lartė tė mbiquajtur homo sapiens.
Instinkti i frikės, me tė cilin njeriu ėshtė
pajisur pėr tu treguar i matur nė rrugėn e gjatė tė mbijetesės, shpeshherė
e bėn tė druhet ose tė tmerohet mė shumė seē duhet. Instinkti i seksit, me
tė cilin njeriu ėshtė pajisur pėr tė kryer riprodhimin e jetės e ka ēuar
njerėzimin drejt njė popullimi tė tejskajshėm, tė krahasueshėm me ciklet
biologjike tė insekteve, karkalecave le tė themi. Mendohet se nė kohėn e
trojanėve, 3000 vjet mė parė, popullsia e rruzullit avitej jo mė shumė se 50
milion banorė. Ndėrsa, instinkti i tė ngrėnit, qė njerėzve u ėshtė dashur
pėr tė pėrballur energjitė e ditės, sigurisht jo tamah e tij, ka bėrė apo
mė saktė e ka ēuar atė mė tepėr drejt njė mosarsyetimi tė pėrbashkėt, drejt
njė agresiviteti individual deri nė luftėra tė pakuptimta. Iu desh 1000 vjet
luftė, vendeve si Gjermania, Anglia e Franca pėr tė kuptuar se gjerat mė
mirė zgjidhen kėshtu, si sot me paqe. Po aq dhe Perandorisė Turke, etj.
Madje, instinkti i ushqyerjes sa vjen dhe po e humbet kodin e vet gjenetik.
Nėse dikur, njerėzimi mund tė krahasohej, pėr nga stili i tė ngrėnit, pėr
nga mėnyra e tė siguruarit deri nė teknikat e gjetjes sė ushqimit, me botėn
tjetėr tė gjallė, sot njeriu modern, veēanėrisht ai i pasluftės sė fundit
botėrore nuk rend mė si ujk nė kėrkim tė presė, sepse me rregullat e
sotshme, ai qė punon ha, ndėrsa ai qė nuk punon ha e pi, sepse njė pjesė e
mirė e njerėzimit, sot po harron tė ketė oreks ose mė saktė nuk ka mė
konceptin e urisė, ngase njė frigorifer plot pėrbėn armikun mė tė madh tė
oreksit, sikundėr pjesa tjetėr e ka urinė nė skajin tjetėr, pothuaj si ujku
nė shkurt, qė shkurt thirret bishė. Ndaj, sot nė mbarė botėn ka njė miliard
njerėz, qė vuajnė nga mosngrėnia, po aq njerėz ka qė plangosin e shkurtojnė
jetėn e tyre nga mbingrėnia, por qė tė dyja epitetizohen si shtresa nė
nevojė pėr mbijetesė shėndetėsore, pasi tė dyja nuk ushqehen, por thjesht
hanė e nuk hanė ose mė saktė, shqyejnė ose skanė ēfarė tė shqyejnė.
Por, njė veti tjetėr e qenieve tė gjalla,
megjithėse me arsyetim mė tė ulėt, por thjesht me bazė instinktesh, ėshtė se
ato me tė vėrtetė ushqehen dhe kėnaqen me prenė e tyre, pa e torturuar mė
parė atė, sikundėr bėn qenia me ndėrgjegje gjoja tė lartė (njeriu), me
arsyetim kinse tė shėndoshė, qė mė parė e tromaks gjėnė, duke i xixėlluar
hanxharin para syve, pastaj e gjuan dhe mbasi e ther dhe e rrjep, luan e
tallet me tė (kujtoni disa skena nė lajmet televizive, ku therėtarėt nė
rrugė u hipnin viēave tė therur). Nėse njė kafshė ėshtė armik pėr njė lloj
tė caktuar, atėherė ai njėherėsh ėshtė pre pėr njė lloj tjetėr, ndėrkohė qė
njeriu ėshtė armik me tė gjithė. Nuk mund tė gjendet njė lloj tjetėr, veē
qenies me dy kėmbė, qė tė ketė njė tamah kaq tė gjerė nė llufitje. Dihet qė
kali ushqehet vetėm me bar, ujku vetėm me dele e drerė, lopa vetėm me
jonxhė, luani vetėm me zebra, ndėrsa njeriu mbasi ha e shqyen pjesėn
dėrmuese tė zinxhirit ushqimor, pjesėn tjetėr e gjuan, e shkel, e shuan, si
konkurrent pėr sigurimin e presė sė vet. Ndryshe nga luani, qė mbasi zė,
edhe si me tė luajtur njė zebėr, bėn tė ushqehen syresh kafshėsh tė tjera,
njeriu mbasi i mjel qumėshtin njė kafshe tė caktuar, mbasi i merr leshin,
mbasi i shet lekurėn, mbasi ia ha dhe mishin, arrin i merr dhe jetėn, duke i
hungėruar tranxhėn nė thertore ose hanxharin nė rrugė.
Ndryshe nga kafshėt, si Qeni a kushdo tjetėr, qė
kurrė nuk e lėnė prenė nė tokė, madje kujdesen pėr tė aq sa e mbulojnė,
njeriu pasi e dėng pjatėn pa karar e braktis ushqimin nė tryezė, madje
shpesh e flak atė.
Pra, mėnyra se si njeriu sillet me pėrgatitjen
dhe trajtimin e lėndės ushqyese, pėrbėn hapin e parė drejt njė ushqyerje tė
shėndetshme apo drejt njė ngrėnie dendje barku. Madje, thonė, qė ofti i
ngrėnies tė ketė pėr njerėzit kuptimin e njė vakti tė ushqyerjes duhet tė
kėndohet nėn bėlbėzim qysh nė gatim e gatitje. Po nė kėtė kuptim, tė paktėn
njė vakt nė ditė duhet tė hahet bashkėrisht me tė tjerė pjesėtarė tė
familjes apo miq e shok, pėr shkak tė njė sinergjie pozitive qė formohet nė
kėsi tryezash. Ndjesinė e njė ushqyerje tė shėndetshme, njeriu e merr edhe
nga tė ngrėnit ulur, kurrė nė kėmbė, madje mundėsisht nė sofėr, pėr shkak tė
qarkullimit tė gjakut dhe pėrqendrimit tė energjisė nė gjysmėn e sipėrme tė
trupit. Njė arsye tjetėr po aq e shėndetshme nė ushqyerje ėshtė se jo tė
gjitha ushqimet kėrkojnė pėrdorimin e pirunit, si pula, peshku, etj., por
kėrkojnė pėrdorimin e ndjeshmėrisė sė mollėzave tė gishtėrinjve.
Por, arsyeja mė e shėndoshė pėr tė shquar, nėse
njė njeri ha (shqyen) apo di tė hajė (ushqehet) ėshtė marrėdhėnia, qė ai
vendos nė pėrdorimin e lėndėve ushqimore, nėse ai pėrdor ato me bazė
vegjetarizmi (pėrfshi kėtu produktet e mishit tė bardhė tė peshkut apo tė
pulės) apo ato me bazė tė produkteve tė mishit, aq mė keq kur moda sot ėshtė
qė syresh tė shumtė nė botė pėrdorin mish tė gjakosur. Njė doktor i postės
sė kufirit porosiste ushtarėt, qė tė mos i hidhnin mish me gjak qenit, sepse
njė ditė prej ditėsh, nga hormonet agresive qė ai merrte, mund tu kthehej
vetė atyre.
Pra, ngrėnia e produkteve vegjetare, ndryshe nga
ato mishtore pėrbėn atė qė quhet ushqyerje dhe jo shqyerje. Ky ėshtė edhe
thelbi i kėtij libri, tharmi i tė cilit buron nga jeta praktike e pothuaj
njė milion viteve tė jetės sė njeriut, dobia e sė cilės buron nga jeta
konkrete e njerėzve tė mėdhenj, si nė historinė e lashtė edhe nė atė tė
sotme, ku ushqyerja me bazė vegjetarizmi ka ēuar nė piedestalet mė tė larta
mendimtarėt e shkencės, korifejtė e politikės, udhėheqėsit shpirtėrorė tė
besimeve fetare deri nė rekordmenėt e sporteve, shembuj tė tė cilėve, do ti
ndeshni, veē tė tjerave, nė faqet e kėtij libri.
Autori
Pjese nga libri "Psikologjia e ushqyerjes"
|