Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegėza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZĖRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRĖ

ZĖRI I AMERIKĖS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHĖNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Psikologji 2 - Medicina alternative (2)

Shkruan: Dr. Endru STENVEJ

Pėrktheu: Hasan HAMĖZBALA

MEDICINA ALTERNATIVE (2)

Udhėrrėfyes nė terapitė natyrore

 

        Por njeriu nuk ėshtė automobil – ai ėshtė mė shumė se njė pėrmbledhje pjesėsh. Nė tė vėrtetė, sa mė shumė njerėzit tė dinė pėr pjesėt, aq mė shumė pyetje shtrojnė. Ideja tė cilėn e kultivon shtypi i popullarizuar, se mjekėsia moderne po i ofrohet tė kuptuarit se ē’janė njerėzit, ėshtė plotėsisht e gabuar.

 

 

 

            ĒMIMI I MJEKĖSISĖ MODERNE

 

            Pra, njerėzit paguajnė ēmim tė lartė pėr mjekėsinė moderne, ēmim tė cilin ndoshta edhe nuk do tė duhej ta paguanin. Nė sistemin perėndimor te mbrojtjes shėndetėsore njerėzit ndoshta mė sė tepėrmi i shqetėson pėrdorimi gjithsesi i tepruar i barnave. Largimi nga ajo ēfarė mjekėsia perėndimore mund tė ofrojė ka filluar me dėshpėrimin nga barnat, madje edhe duke u lemeritur sinqerisht nga ajo qė ata u bėjnė njerėzve, meqė sot vizita te mjeku ėshtė barazuar me marrjen e barnave.

 

Britania e Madhe            5,7 %

Gjermania                       8,0 %

Franca                            8,0 %

Suedia                            9,0 %

SHBA-tė                       9,5 %

 

Pėrqindja e tė ardhurave tė gjithėmbarshme kombėtare tė harxhuara nė vitin 1988 nė mbrojtjen shėndetėsore. Burim: OECD 1980

           

            Por ēmimi qė ne si shoqėri paguajmė pėr mjekėsinė moderne nuk matet vetėm me efektet e padėshirueshme anėsore tė barnave, por edhe me tė holla. Njė hulumtim anketor i paradokohshėm bėrė nga mjekė tė praktikės sė pėrgjithshme do tė na shėrbejė si shembull i mirė. Mjekėt kanė vendosur qė ta ndėrpresin t’u pėrshkruajnė pacientėve barna, pėrpos kur ato ishin vėrtetė tė domosdoshme dhe kanė filluar t’u flasin pacientėve se nė cilat raste duhet t’i drejtohen mjekut, e kur munden vetė tė shėrohen. Pėr vetėm njė vit kanė kursyer 20.000 funta, qė, po u llogarit pėr tėrė vendin, do tė kishim njė kursim prej 10 milionė funtash – vetėm nga kjo masė tejet e thjeshtė! Por e tėrė kjo punė rreth sėmundjeve ėshtė shumė e madhe dhe pėr ēdo ditė bėhet mė e madhe, me vetė rritjen e shpenzimeve tė shėrimit modern si pasojė e lajmėrimit tė pajisjeve dhe pėrgatitjeve tė reja tė cilat mundėsojnė veprime shumė mė tė ndėrlikuara (dhe mė tė shtrenjta). Nė praktikė, mjekėsia moderne po bėhet jashtėzakonisht e shtrenjtė dhe sė frikti duhet tė aplikohen kufizime tė caktuara, thjesht shkaku se nė tė do tė harxhohen sasi shumė tė mėdha tė ardhurash tė ēdo vendi, peshė qė nuk do tė mund tė bartet, ndaj shumė njerėz tė sėmurė nuk do tė mund tė shėrohen.

            Metodat alternative mjekėsore, nė qoftė se do tė aplikoheshin gjerėsisht, do tė mund ta zgjidhnin kėtė problem. Por, mjekėsia ėshtė punė e madhe, dhe meqė punėt e mėdha janė shumė mirė tė pėrfaqėsuara nė nivele tė larta, organet zyrtare ēdo ndryshimi tė propozuar ose menjėherė i vėnė kapak ose e pėrqeshin si tė papėrballueshėm apo tė padobishėm. Makineria zyrtare gjigante nė mjekėsi anembanė botės ngulfat ndryshimin e vėrtetė dhe thjesht stimulon zhvillimin e vet. Si mjek, jam pėrsosshmėrisht i vetėdijshėm pėr problemin lidhur me ndryshimin e shpeshtė tė ideve dhe terapive, si dhe pėr atė se ėshtė detyrė e mjekut ta ruajė pacientin e vet nga barnat ultramoderne, nga veprimet e shėrimit dhe nga eksperimentimi, gjithnjė derisa nuk dėshmohet vlera e tyre e vėrtetė, por terapitė e paraqitura nė kėtė libėr nuk i takojnė fare kėsaj kategorie. Shumė sosh janė pėrdorė me shekuj dhe vetėm do tė duhej vlerėsuar nė mėnyrėn qė sot do tė ishte e kuptueshme. 

                       

            Ē’ĖSHTĖ MJEKĖSIA ALTERNATIVE

 

            Kjo shprehje ka zėnė tė pėrfshijė tė gjitha trajtat e mjekėsisė qė janė jashtė rrjedhės kryesore tė mjekėsisė perėndimore tė cilėn sot e ushtrojnė shumica e mjekėve. Mjekėsia alternative ėshtė e njohur si “pseudomjekėsi”, shkaku se me tė shpesh merren njerėz pa shkollim formal mjekėsor. Nė tė vėrtetė, shikuar historikisht, mjekėsia perėndimore, ēfarė sot e njohim, ėshtė vėrtet “alternative”, shkaku se shumė nga disiplinat mjekėsore qė sot i quajmė “alternative” kanė qenė tė njohura me qindra, madje edhe me mija vite para mjekėsisė moderne, e cila ėshtė e vjetėr vetėm rreth 200 vjet. Realisht, mjekėsia moderne, ku theksi kryesor vihet mbi barnat, e vjetėr ėshtė vetėm 45 vjet. S’ka dyshim se grekėt e vjetėr, si Aristoteli e Hipokrati, kurse nė kohėn e re njerėzit si Leonardo da Vinēi, i kanė kontribuar zhvillimit tė mjekėsisė sė hershme, por ndikimi i tyre nė shėndetin e masave ka qenė i padukshėm. Gjithnjė deri para pak kohėsh, pėrafėrsisht deri te gjysma e shekullit tė kaluar, ekstraktet bimore dhe bashkėdyzimet e thjeshta organike kanė paraqitur bazamentin e veprimeve shėruese, e do tė mund tė thuhej se teknikat kirurgjike tė sigurta janė pėrhapur vetėm nga mesi i shekullit tė kaluar dhe nga koha Listeriane e kirurgjisė antiseptike. Ne gjatė shekullit nėntėmbėdhjetė padyshim se kemi bėrė rrugė tė madhe, por, siē pamė, nuk kemi bėrė gjithaq qė tė shtohet numri i atyre qė mbijetojnė. Thjesht, po vdesim nga shkaqe tė ndryshme afėrsisht nė tė njėjtėn periudhė vjetėrsie. Ajo ēka mjekėsia moderne mundet ėshtė shėrimi i disa sėmundje e infeksione akute si dhe mėnjanimi i njė numėr tė madh simptomash. Ndėrkaq, pėr hir tė sė vėrtetės duhet pranuar se me barna kemi shkaktuar po ashtu shumė efekte anėsore tė pakėndshme, kurse operacionet si ato tė bajameve, heqja e idhzės dhe e zorrės sė verbėr (pėrmendim vetėm disa) shpesh bėhen pa nevojė, duke shkaktuar vuajtje tė panevojshme.

            Sė kėndejmi, do tė ishte mirė qė mjeku bashkėkohor, para se tė fillojė tė tallet me terapitė alternative, tė kujtohet se njė numėr i madh njerėzish qė kėrkojnė ndihmė dhe problemet e tė cilėve bėjnė pjesė nė tri kategoritė e para, janė shėruar madje nė mėnyrė krejt dinjitoze edhe para shfaqjes sė mjekėsisė bashkėkohore. Kijeni, po ashtu, parasysh faktin se ata pėrbėjnė 80% tė krejt atyre qė shkojnė te mjeku. S’ka dyshim se njėzetpėrqindėshi tjetėr ka dobi nga mjekėsia shkencore moderne dhe do tė ishte absurd po tė dėshiroja qė njeriu tė kthejė orėn prapa dhe tė lejojė qė bashkėshortja apo fėmija t’i vdes nga pezmatimi i zorrės sė verbėr apo nga ndonjė sėmundje tjetėr akute, e cila do tė mund tė shėrohej pėrmes operimit. Megjithatė, nuk bėjnė pjesė tė gjitha llojet e operimeve kirurgjikale nė kategorinė e shpėtimtarit. Mė sė shpeshti bėhen operacione tė hernive, tė venave tė zgjeruara, tė hemorroideve dhe tė gurėve nė idhėz – sėmundje tė cilat, qė tė gjitha nė njė masė tė caktuar do tė mund tė parandaloheshin. Ėshtė tepėr i vogėl numri i operacioneve qė janė bėrė shkaku se jeta e pacientit ka qenė nė rrezik. Shumica e kirurgėve shėrbehen me teknologjinė e epokės kozmike pėr tė arnuar trupat tanė tė vetėkeqpėrdorur dhe pėr tė pėrmirėsuar mjerimin e shkaktuar me stilin tonė modern tė ushqimit dhe jetesės.

            Pra, mjekėsia moderne ėshtė relativisht e re, kurse pjesa e saj mė e madhe, thėnė ndershmėrisht, ėshtė jo e sprovuar mjaftueshėm dhe shumė pėrpjekje harxhohen kot (me  ēmim tė lartė edhe material) thjesht vetėm se ēekani i farkėtarit ėshtė shumė i madh, kurse arra relativisht e vogėl.

            S’ ka dyshim se krejt kjo nuk do t’i befasojė gjithaq lexuesit tė cilėt mjaft nga kjo qė thamė vetė e kanė provuar. Por, ēfarė ata mund tė bėjnė duke jetuar kėshtu si jetojnė, nė situatėn e monopolit bashkėkohor tė mbrojtjes shėndetėsore. Tejet pak, do tė mendoni, por gaboheni!

 

           

            S’KA ASGJĖ TĖ SHENJTĖ NĖ ATĖ QĖ MJEKĖSIA MODERNE MUND TĖ OFROJĖ

 

            Jetojmė nė kohė konsumi dhe, marrė nė pėrgjithėsi, kėtu nuk ka asgjė tė keqe. Mundėsia nė duart e njerėzve tė thjeshtė ėshtė e madhe, vetėm nėse vendosin qė atė ta shfrytėzojnė. Mendoj se njerėzit anembanė botės perėndimore duhet ta bėjnė pikėrisht kėtė, kur ėshtė nė pyetje mjekėsia alternative. Nė fund tė fundit, procesi tėrėsor i shėrimit ėshtė empirik – madje edhe mjekėsia perėndimore “teknologjike” (e sidomos kjo, do tė thoshin cinikėt). Nėse veprimi i shėrimit ndikon, atėherė ndikon, dhe vėrtet s’ka rėndėsi si quhet. S’ ka asgjė tė shenjtė nė atė qė mjekėsia moderne mund tė ofrojė – atė qė ajo sot e arrin, nė tė kaluarėn shpeshherė ėshtė arritur, kurse sot diku nė botė arrihet me mėnyra tjetėrfare, shpeshherė me ēmime mė tė lira dhe me numėr mė tė vogėl tė efekteve anėsore. Jemi tė prirur tė mendojmė se ne kėtu nė Perėndim, duke qenė industrialisht mė tė zhilluarit, jemi nė njė mėnyrė “mė superiorė” nga miliona njerėz tė vendeve nė zhvillim anembanė botės. E asgjė nuk do tė mund tė ishte mė larg sė vėrtetės se kjo. Njė murg i thjeshtė budist mund tė jetė person mė i mirė, mė i suksesshėm, mė i lumtur dhe mė i kėnaqur se shumė prej nesh kėtu nė Perėndim – pėrkundėr medicinės sonė, makinave pėr larje rrobash, udhėtimeve nė hėnė.

            Kėshtu vijmė deri te pika shumė me rėndėsi nė kėtė hyrje – tek shqyrtimi i shkurtėr  i rėndėsisė qė mjekėsia perėndimore ia kushton anės mekanike tė trupit. Gjatė gjithė studimeve tė mjekėsisė, studentėt mėsojnė pėr arteriet, venat dhe nervat e trupit – ku janė, si punojnė, ēfarė ndodh kur nuk punojnė. I mėsojnė tė zbulojnė se ēfarė nuk ėshtė nė rregull me pjesėn e caktuar, kurse mė  pastaj ērregullimit tė caktuar t’ia ngjesin etiketėn. Dhe vetėm kur emėrtojnė diēka (kjo quhet “diagnostikim”), ata munden - gjegjėsisht do tė duhej tė mundnin – t’ia fillojnė shėrimit. Kjo ballafaqon mendimin e pėrgjithshėm dhe mjekėt e ndershėm me dilemėn e madhe, pasi qė thjesht nuk mund tė emėrtohen adekfatshėm njė numėr i madh gjendjesh qė hasen nė praktikė dhe kėsisoj mjekėt ndjehen tė paaftė. Megjithatė, rėndėsia e vėnies sė etiketave diagnostike aq shumė potencohet, sa mjekėt pa pėrjashtim kėsaj i ikin, e kur kėtė e bėjnė atėherė gjendjen e diagnostikojnė me ndihmėn e “mekanikės” – se atė mė sė miri e kuptojnė!

            Por njeriu nuk ėshtė automobil – ai ėshtė mė shumė se njė pėrmbledhje pjesėsh. Nė tė vėrtetė, sa mė shumė njerėzit tė dinė pėr pjesėt, aq mė shumė pyetje shtrojnė. Ideja tė cilėn e kultivon shtypi i popullarizuar, se mjekėsia moderne po i ofrohet tė kuptuarit se ē’janė njerėzit, ėshtė plotėsisht e gabuar. Terapeutėt perėndimorė e tė tjerėt dallojnė esencialisht nė konceptet e tyre mbi atė se ēfarė e pėrbėn natyrėn themelore tė trupit. Pėr shumė terapeutė alternativė mė tė rėndėsishme janė rrjedhat organike tė energjisė (pattern), e megjithatė mjekėt e praktikės sė pėrgjithshme madje edhe nuk i pranojnė se ato ekzistojnė. Shumė terapeutė ndryshe i komentojnė funksionet e organeve siē ėshtė mėlēia e tė tjera. Ne dimė mjaft pėr “mekanikėn”, por assesi krejt ēka mund tė dihet. Vetėm para disa viteve ėshtė zbuluar sistemi i ri nervor – sistemi menaxhues nervor – i cili punon asisoj qė nė zorrė liron pepsinė vazoaktive. Fatkeqėsia ėshtė nė atė se shumicės sė mjekėve perėndimorė, me njė numėr tė vogėl pėrjashtimesh pėr respekt, nuk u intereson shumė ajo qė terapeutėt natyrorė e quajnė “mekanikė” tė tyre, ashtu qė mjekėsia moderne memzi ka gėrvishtur nėpėr sipėrfaqen e asaj qė pėr terapeutėt natyrorė ėshtė mė e rėndėsishmja. Fotografia e Kirilianit ka filluar tė japė pėrgjigje nė kėto pyetje, por rezultatet janė sporadike dhe tė nevojshme janė sasi tė mėdha tė hollash pėr tė pėrparuar nė pėrcaktimin e diagnozave nė bazė tė “energjisė subtile” tė trupit, siē sot pėrcaktohen nė bazė tė elektrokardiogramit, tė tomografisė sė kompjuterizuar dhe tė rezonancės magnetike. Teknologjia perėndimore ėshtė sot nė gjendje tė zbulojė rrjedhat e energjisė njerėzore dhe shpresoj se kėtė, sė frikti, edhe do ta bėjė. Megjithatė, mjekėsia moderne sot, njė lėmė tė rėndėsishme – mendjen, shpirtin dhe frymėn e shenjtė – keq i interpreton, keq i kupton dhe pothuajse plotėsisht i injoron.

            Kėshtu, shumica e mjekėve shumė pak dinė pėr kėto fusha, dhe as nuk mund ta njohin funksionimin e ērregulluar tė mendjes, tė shpirtit e tė frymės sė shenjtė, madje edhe kur ērregullimet janė tė dukshme – e nėse i njohin, shumica e tyre nuk janė tė pėrgatitur nė mėnyrė adekuate dhe nuk dinė se ē’duhet bėrė. Dhe krejt kjo pėrkundėr rezultatit tė hulumtimit se tek 40% e tė gjithė pacientėve, mjekėt nė Perėndim nuk kanė zbuluar fare ērregullimet fizike. Ky theks mbi “mekanikėn” me, pothuajse, nėnēmimin e ēdo gjėje tjetėr, ka sjellė deri te mungesa e besimit dhe pakėnaqėsia, dhe aktualisht kjo i ka shtrėnguar njerėzit t’u kthehen terapive mjekėsore alternative.

            Pjesa dėrmuese e mjekėve hidhėrohen kur dėgjojnė kėtė argument, por hidhėrimi i tyre ka karakter mbrojtės, meqė thjesht nuk janė tė mėsuar tė mendojnė nė cilindo nivel tjetėr, pėrpos nė atė mekanik apo biokimik. Pėrfundimisht, nė fund tė tunelit fillon tė duket rrezja e dritės dhe numėr gjithnjė e mė i madh i mjekėve bėhen tė vetėdijshėm pėr fenomenet siē janė dhembjet psikogjenike (dhembje e shkaktuar nga sėmundja psikologjike, e jo fizike), sėmundjet psikosomatike (sėmundje trupore si shprehje e ērregullimit psikologjik) dhe vuajtjet shpirtėrore.

 

            Vazhdon...

 

(1)              (3)     (4)     (5)     (6)