JETA E SHPIRTRAVE TĖ ARGJILIZUAR
Fenomeni universal mė reflektues i tė gjitha
aspiratave tė tė gjitha llojeve tė gjallesave tė planetit Tokė, ėshtė jeta
qė shenjėzon vijėn mė domethėnėse ndėrmjet hyjnores dhe njerėzores. Prandaj,
ėshtė krejtėsisht e arsyeshme qė, pėrmbajtja dhe cilėsia e jetės janė
preokupimi i pėrhershėm njerėzore, deri nė masėn instinktive tė ballafaqimit
me faktorėt rrethanorė, objektivė e subjektivė tė natyrės. Nė kėtė
ballafaqim ndodh ngjizja e ndjenjave, qė janė zėdhėnėse tė gjendjes
emocionale dhe reflektim i kushtėzuar i vullnetit tė njeriut pėr ndryshimin
e vetes dhe tė rrethit jetėsor. Nė kėtė plan ndjenjat e kanė fuqizuar
mendjen njerėzore deri nė absurd, aq sa, njeriu i shekullit 21, po shfaqet
si pushtues i gjithėsisė. Ky pretendim fantastik realizohet nėpėrmjet
ndjenjave, qė janė energjia mė e pėrsosur e ndėrlidhjes komunikuese tė
njeriut me botėn, nė tė cilin proces, pos tė tjerash realizohet edhe
krijimtaria artistike, qė ėshtė vlerė superstrukturore.
Kėsaj vlere superstrukturore i dedikohet edhe
vėllimi poetik Kumritė prej deltine tė Adem Zaplluzhės, i cili poentėn
artistike e kėrkon tek tė menduarit filozofik pėr jetėn e njeriut dhe pėr
shoqėrinė aktuale shqiptare, e cila e ka argjilizuar shpirtin njerėzor deri
nė masėn e njė absurdi tė skajshėm, aq sa ky shpirt ėshtė i detyruar tė gjej
strehim te Kumritė prej deltine! Kėtė dergjje e kanė poezitė e librit, qė
krahas veēantisė sė tyre, kanė njė ndėrlidhje oponente tė fuqishme me njėra
tjetrėn, dhe bashkėrisht pėrbėjnė njė strukturė poetike tė pasur e tė
artikuluar mirė pėr kėrshėrinė e lexuesve me formim tė mirė letrar...
Cikli i parė: Kumitė prej deltine
Prekja e fenomenit jetė deri nė tjetėrsimin e
saj, ėshtė fusha e aventurės krijuese tė poetit Adem Zaplluzha, i cili thyen
kodin e jetės normale, qė inkarnohet nė jetėn e kumrive prej deltine, qė
ėshtė njė veprim absurd, i vrazhdėt dhe i panatyrshėm, por njėkohėsisht i
plotė kuptimtė pėr njė qasje tė re krijuese, qė i rikthehet jetės nė
gjenezėn e saj, tek krijimi i jetės nga dheu, pra i gatimit tė njeriut nga
deltina, qė janė hipoteza kryesore mitologjike por edhe shkencore, sepse
toka ėshtė nėna e ngjizjes sė materies dhe e frymės jetėsore. Ėshtė padyshim
njė gjetje e shkėlqyeshme e autorit Zaplluzha, qė realizon njė parabolė
shumė tė goditur figurative, pėrmes sė cilės shenjėzon kėrcėnimin e
pėrhershėm tė evolucionit tė jashtėzakonshėm natyror tė jetės, pra, ka tė
bėj me tjetėrsimin e jetės qė konsiderohet se shkon kah pėrsosmėria, mirėpo
kjo pėrsosmėri del tė jetė e kushtėzuar nga e padukshmja frymė e shenjtė, pa
tė cilin jeta njerėzore nuk do tė kishte kurrfarė kuptimi.
Sugjerimi i autori ėshtė hipotetik por nė
kuptimin artistik ėshtė shumė reflektues sepse Kumritė prej deltine
shtrohen si ide mbi ndėrtuese, e cila provokon ndėrgjegjen njerėzore dhe
dinamizon potencėn e gamės sė ndjenjave shpirtėrore tė njeriut e tė
shoqėrisė njerėzore, qė tė mund ta kuptojnė sa shumė kanė nevojė pėr afsh
zemre dhe mendje ndritje. Pra, poeti Adem Zaplluzha, si dikur, rilindasi ynė
i madh, Naim Frashėri, nga kraharori i bėrė vrima-vrima nga tjetėrsimi i
fluturimit tė gjinkallės, nė njė dhomė tė ngulfatur nga lehja e natės,
pėrpiqet qė tė ndez dritėn e qiriut. Njė tablo surrealiste nė tė cilėn
zhvillohet drama e njė nate plotė herezi:
Jashtė fėrshėllen murrlani
Njė shtrezė e mykur
Qante mes tavolinave
Dritat e neonit si pėr mahi
Ngritėn dolli me vetminė
(fq.6)
Kėshtu niset protesta e autorit pėr ligėshtinė
e lagėshtisė sė mureve e cila apriori shfaqet fuqiplotė nė heshtjen e
asgjėsė sė gjėsendeve tė shndėrruara nė hije, qė fjalėn e kanė bėrė tė
shėmtuar, sepse, siē thekson shpirti kryengritės i poetit:
... u klonuan fjalėt / Nga dhėmballėt e dyllta/
Dhe kundėrmuese(fq.7).
Nė gjendje deliri, heshtja do tė ishte dhurata
mė ngushėlluese, mirėpo, ėshtė e pamundur sepse ka ndodhur shpėrfaqėsimi i
gjėrave qė kanė ndryshuar nga Koha e vrarė qė sillet vėrdallė dhe qė me
kundėrmimin si turshi lakre vret shpirtin, qė nuk mund ta ruaj qetėsinė,
derisa shfaqen pamjet shėmtuara:
Nėpėr trotuare shoh skile tė sėmura,
Njerėz me nga njė shqisė tė dėmtuar... (fq.12)
Ndėrkohė qė:
E zhveshur deri nė asht
Me njė shpirt nudo zvarritet dita... (po aty)
Dhe poeti gjithė dėshpėrim tregon:
Qan edhe guri i vetmuar
Askush nuk ngre dolli me askėnd
Ēfarė brirėsh paska kjo kohė
Qė e shpon parzmėn e tokės (fq. 15)
Shpirti i shqetėsuar i Adem Zaplluzhės me njė
vėmendje tė hollė dhe tė ndjeshme, si rrallė ndonjė poet tjetėr, kundron
jetėn e njeriut tė ditėve tona dhe me ngashėrim shfryen indinjatėn e tij tė
thellė pėr tjetėrsimin e qenies njerėzore:
Njė ditė ecim vertikalisht
Pastaj ditėn tjetėr si bretkosa
Marrim frymė horizontalisht
U ngjajmė zvarranikėve parahistorikė
Sa qė na thyhen eshtrat e brinjėve. (fq. 17)
Arsyen e kėtij tjetėrsimi autori e gjen te
mungesa e atdheut, apo mė saktė te atdheu qė i ngjante kumrisė prej deltine,
dhe duke qenė se kjo ėshtė njė e vėrtetė e saktė, poeti ironizon me tė
vėrtetėn e nocionit atdhe, qė nuk ėshtė i njėjtė pėr tė gjithė, pėrkundrazi,
siē thotė populli, pėr dike ėshtė nėnė e pėr dike njerkė. Nė kėtė dalldisje
frymėzimi, Adem Zaplluzha realizon poezinė Atdheu im herė i ngjante
kumrisė, nė tė cilėn kemi pėrshkrimin e shkėlqyeshėm:
Atdheu im herė i ngjante kumrisė
E herė zebrės sė plagosur
Njė ditė fluturonte me tėrė krenarinė
E tij tė madhe
Kurse ditėn tjetėr dukej si hartė e grisur(Fq.
20)...
Poezi nga libri i autorit Adem Zaplluzha "Kumritė prej
deltine"
BRENDA DHOMĖS DĖGJOHEJ LEHJA E NATĖS
Jashtė fėrshėllen murrlani
Njė shtrezė e mykur
Qante mes tavolinave
Dritat e neonit
Ngritėn dolli me vetminė
Njė tablo surrealiste
Pandėrprerė zgėrdheshej
Zgėrdheshej
Me njė karikaturė lakuriqe
Brenda dhomės dėgjohej lehja e natės
Sa ishte i gjymtė portreti i shėmtuar i fjalės
Mė duket se atė ēast kishte zbritur sterra
Ose nuk ishte asgjė pėr tė cilin
Do shkruaja vetėm njė fjalė
Ti ishe njė hije e zverdhur
Qė paloseshe si nusja nė gjerdek
Por ēdo gjė u shndėrrua nė heshtje
Heshte edhe ylli im polar
Njė fjalė e shėmtuar
Dhe njė copė druri akoma mė i shėmtuar
Ngritėn dolli
Pėr ligėshtinė e lagėshtisė sė mureve
ĒFARĖ TĖ BĖJĖ ME DUART E TUA
Sa shpejt u klonuan fjalėt
Nga dhėmballėt e dyllta
Dhe kundėrmuese
Si njė spinė e kalbur kėputet gjuha
Kėputen meteorėt si pemėt e kalbura
Tė thashė largohu nga kjo lojė
Por ty tu kishte gurėzuar shpirti
Ishte gurėzuar aq shumė
Sa qė nga xhelozia u plandose
Pranė sėmundjes tėnde tė keqe
Ēfarė tė bėjė me patologjinė tėnde
Ku ti vari kėto pak fjalė qė mi the
Por aq ishin tė rėnda
Sa qė spata takat ti barti
Si ti mėkatet e tua
Ndoshta ishte mėkati yt i sėmurė
Ose i imi
Mbase ti ishe
Vetė mėkat i mėkatit
Por gjithsesi ishte diēka e pashpjegueshme
Mes mėkatit dhe kryqit tėnd tė dyshimtė
PĖRRETH TAVOLINAVE TĖ DEHURA
Si rrapėllimėn e teneqesė sė ndryshkur
Dėgjova zėrin tėnd
Kakarisja e natės spushonte
Ethet e dehura si asnjėherė mė parė
Ia shėmtuan rropullitė celularit
Pėrreth tavolinave tė dehura
Grumbuj zogjsh tė lagur nė shi
Vera e prishur
Kundėrmonte si turshi lakre
Muret tėrė trishtim
Vidhnin rropullitė e njė kėndesi tė infektuar
Jashtė mureve tė dhomės
Dėgjohej gjėma e veriut
Nesėr burrat e lagjes do i grithin fytyrat
Kurse ti si njė kėndes i zgėrlaqur
Ende qėndron i pėrhumbur
Mbi plehun e fjalėve tė tua tė pa pėrtypura
Ishe dhe je si gjithmonė
Gjaku im i prishur
Ky det i ēmendur i kėsaj nate
Me lopata prej mjegulle
Llamburit si i babėzitur
Llamburit nėpėr motet e ligshta tė fėmijėrisė
NJĖ KOHĖ E VRARĖ SILLET VĖRDALLĖ
Si njė kryq i braktisur
Shtrihet nėpėr varret e vithisura
Pa emėr
Nam e nishan
Njė etje e lashtė njeriu
Rrokulliset rrugėve tė vrara kaherė
Nuk dua ta kujtoj harresėn
Atė nocion tė kohės
Mjegullat dhe pluhuri i verdhė
Mbetėn peng
Mbetėn si sisa e njė gruaje
Nėpėr muranat e lashtėsisė
Sa herė erdhėn po aq herė edhe ikėn
Nga ky truall kalorėsit e mallkimit
Furtuna i la eshtrat peng
I la peng shalat dhe kuajt e plagosur
Sa qė ende sot
Hingėllon fushėbeteja e trishtimit
Nėpėr lagje tė braktisura
Dėgjohen lehje qensh
Sndalen as mjaullimat e maceve
Njė kohė e vrarė sillet vėrdallė
Kurse njė tjetėr kohė
Mė e egėr se bisha e sėmurė
Me padurim pret tė kthehet
Pėr ta shuar mallin e sė keqes
KALOJNĖ ME FYTYRA TĖ SHĖMTUARA
Nėpėr trotuare shoh skile tė sėmura
Njerėz me nga njė shqisė tė dėmtuar
Ecin mes kolonadave
Parakalojnė zogjtė e sėmurė tė njė kohe
Procesion pas procesioni
Ecin njerėzit duke i reklamuar gjymtyrėt
Kalojnė me fytyra tė shėmtuara
Kalojnė maskat e thyera tė njė maskarade
I zhveshur deri nė asht
Me njė shpirt nudo zvarritet dita
Pas hapave tė saja tė ndryshkėta
Si kujtesa pėrbirohet ėndrra e pėrgjumur
Ēdo gjė sonte ishte lakuriqe
Sa shumė i ngjanin gjėrat fjalėve tė tua
Ngjanin aq shumė sa qė
Nuk tė dallova ty nga asnjė e keqe
|