Sakras Art Gallery

Sekuenca filmike

Vegėza

RTK

TOP CHANNEL

RTV 21

ALSAT

TV KLAN

KLAN KOSOVA

BOTA.AL

ALBANIAPRESS

ALBINFO

EXPRESS

KOHA DITORE

ZĖRI INFO

KOSOVA SOT

INSAJDERI

BOTA SOT

GAZETA METRO

GAZETA SINJALI

ALBANIAN POST

KALLXO COM

LAPSI.AL

ZEMRASHQIPTARE

KOSOVA PRESS

TELEGRAFI

EUROPA E LIRĖ

ZĖRI I AMERIKĖS

PSIKOLOGJIA

TRIBUNA SHQIPTARE

SHĖNDETI

DITURIA

PRESHEVA.COM

GJUHA SHQIPE

KOSOVARJA

RADIOPROJEKT

Psikologji 2 - Humbja e kujtesės

www.tiranaobserver.com.al

HUMBJA E KUJTESĖS

 

            Kur kujtesa fillon tė zbehet, po ashtu edhe perceptimi i realitetit, kemi ndjesinė sikur jemi tė sėmurė. Kėtė fenomen e quajmė “demencė” dhe kush vuan nga kjo sėmundje, rrezikon t’i humbasė tė gjitha kujtimet me kalimin e viteve...

 

 

           

            Kujtimet janė copėza filmash qė nguliten pėrgjithmonė nė kujtesėn tonė. Pėr tė mos i shkatėrruar, apo humbur pjesė tė veēanta, duhen rifreskuar. Kur kujtesa fillon tė zbehet, po ashtu edhe perceptimi i realitetit, kemi ndjesinė sikur jemi tė sėmurė. Kėtė fenomen e quajmė “demencė” dhe kush vuan nga kjo sėmundje, rrezikon t’i humbasė tė gjitha kujtimet me kalimin e viteve.

            Le tė themi se kėto janė shenjat e para tė demencės, qė shpesh lihen pas dore, ndėrkohė qė kanė njė impakt rrėnues te familjarėt dhe e bėjnė pacientin mė pak tė bindur. Nė kėtė mėnyrė arrijmė tė kuptojmė se cili prej pacientėve tė prekur nga demenca shfaq simptoma sjelljeje, si depresioni, nerva dhe indiferencė.

            Ndonjėherė ka edhe nga ata pacientė tė cilėt shfaqin shenja tė ēuditshme, qė nuk pėrshtaten me personalitetin e tyre, kanė mungesė takti dhe ndjeshmėrie. Nė kėtė rast jemi pėrballė njė sėmundjeje qė prek pjesėn e pėrparme tė trurit. 40 pėr qind e pacientėve me Alzhajmer vuajnė nga depresioni, ndėrsa 60 pėr qind kanė periudha irritimi, me sjellje agresive, qė mund tė manifestohen me fyerje, bėrtitje dhe gjeste tė dhunshme. 20 pėr qind e pacientėve qė vuajnė nga halucinacionet, besojnė se janė nė rrezik, ose se ndodhen pėrkrah njė tė huaji.

            Nė skizofreni janė mė tė shpeshta halucinacionet dėgjimore, pra “tė dėgjuarit e zėrave”, ndėrsa nė demencė, ato pamore. Edhe sjelljet delirante janė tė ndryshme, mungon deliri i madhėshtisė dhe manitė tipike fetare tė skizofrenisė, ndėrkohė qė nga familjarėt kėta pacientė ndiejnė sikur po tradhtohen. Kėto janė probleme qė shkaktojnė njė stres tė jashtėzakonshėm psikologjik dhe emocional te personat qė u shėrbejnė tė moshuarve. Kjo ėshtė edhe arsyeja qė shpesh familjarėt i ēojnė nė azil pleqtė. Gjithsesi ėshtė njė zgjedhje qė varet shumė nga kultura e personit qė mban nė shtėpi njė tė moshuar. Nuk ėshtė e thėnė se kjo ėshtė domosdoshmėrish zgjidhja mė e mirė, dhe dihet qė pacientėt jetojnė mė mirė nė njė ambient familjar.

 

 

            Shumė persona mendojnė se demenca ėshtė pjesė e procesit tė plakjes dhe kjo i shtyn njerėzit tė mos shqetėsohen kur shfaqen shenjat e para. Edhe pse kjo sėmundje ka tendencė tė pėrkeqėsohet, nė fazat e para pacienti ėshtė i aftė tė lidhet me botėn. Testet e shpeshta janė tė vlefshme pėr tė dalluar sinjale alarmuese, qė shpesh nėnvlerėsohen. Falė kėtyre testeve mund tė dallohet njė humbje e lehtė e kujtesės, normale deri nė njė farė moshe dhe paaftėsia pėr tė arkivuar informacione tė reja.

            Shpesh familjarėve u ndodh tė pyesin: Si ėshtė e mundur qė vuan nga demenca dhe kujton ngjarje qė kanė ndodhur gjysmėshekulli mė parė? Ėshtė e mundur, sepse kjo gjė bėn pjesė te karakteristikat e kėsaj sėmundjeje. Natyrisht qė pėr tė arritur te diagnoza e saktė pėrdoren edhe pajisje, si pėr shembull testet njohėse specifike. Dalėngadalė, falė teknikave tė reja, studiuesit po i afrohen diagnozės sė saktė. Ka nga ata qė janė shumė tė interesuar rreth kėsaj ēėshtjeje dhe pyesin se deri nė ē’pikė njė pacient informohet pėr sėmundjen e tij? Duhet thėnė se mjekėt shpesh herė janė shumė tė drejtpėrdrejtė. Ėshtė e rėndėsishme tė jenė tė qartė: tė sėmurėt e dinė se ēfarė nuk shkon dhe ėshtė e kotė tė heshtėsh. Mjekėt duhet ta kuptojnė menjėherė sėmundjen, me qėllim qė tė kujdesen pėr jetėn e pacientit qė vuan. Sot, ilaēet ndėrhyjnė vetėm te simptomat, por nė vazhdim do tė zbulohen substanca qė mbrojnė strukturat cerebrale.

            Natyrisht, nėse njė pacient e kupton atė qė po i ndodh, atėherė kjo mund tė ndikojė mbi humorin, por depresioni nė kuptimin klinik ėshtė diēka krejt tjetėr, me njė ngjyrim neurologjik shumė tė rėndėsishėm. Nė fazėn e parė tė sėmundjes ėshtė e natyrshme qė njė pacient tė shqetėsohet, por edhe nė format mė tė lehta mungon informacioni i saktė. Tė sėmurin mund ta ndihmojė edhe ambienti ku lėviz. Kjo pjesė ėshtė gjithashtu shumė e rėndėsishme, pasi pacienti nuk duhet tė ndihet si i burgosur aty ku qėndron.

            Faktorėt qė ulin rrezikun janė njė dietė e shėndetshme dhe e pasur me antioksidantė, ushtrime tė rregullta fizike dhe njė nivel i mirė kulturor. Zakonisht tė moshuarit duhet tė kenė kujdes dhe tė kontrollojnė herė pas here hiperkolesteroleminė dhe hipertensionin, gjithashtu tė shmangin traumat nė kokė.

            Sot po bėhen eksperimente mbi disa ushqime, pėr tė parė se cilat konkretisht kanė funksion mbrojtės. Gjithsesi, vlen pėr t’u theksuar se studimet epidemiologjike tregojnė njė pėrhapje uniforme tė sėmundjes nė tė gjithė botėn, pavarėsisht nga mėnyra e jetesės, apo dieta qė mbajnė.