FJALA E REDAKTORIT
Poezi fosforeshente me rrėnjė fjale qė lind nga
kocka e poetit
Tė shkruash diēka pėr poetin Kosovar Adem
Zaplluzha, nė radhė tė parė duhet qė tė kalosh nėpėr filtrin e mendimit e tė
fjalės sė shkruar prej tij. Ēdo fjalė e rresht qė ka shkruar nė libra me
poezi Ademi, sigurisht ai e ka "matur e peshuar" mirė brenda vetes mendimin
e fjalės, pastaj e shkruan nė letėr. Ai gjurmon si skifter mes skutave tė
fshehta tė mendimeve dhe i perin ato brenda shpirtit. Pastaj, si njė
hekurpunues dredh ujėvarėn e shpirtit nė letėr. Me krijimet e tija, poeti
Adem Zaplluzha ka formuar "liqenin" e vet me fjalėn e bukur shqipe. Unė do
ta quaja kėtė poet, si njė poet i shekullit tė ri tė 21-tė, sepse kush si ai
ska krijuar e botuar kaq libra me poezi (ka edhe botime tė tjera pėrveē
poezisė). Ai dallohet pėr varg "Naimian", "Ēajupian" ,"Migjenian"
etj.
Pse e quajmė kėshtu kėtė poet?!
Po tė hedhim njė vėshtrim nė gjithė krijimtarinė
e tija nė konceptin kohė, por e nė pozicionet konceptuale tė lėvrimit
krijues letrar; do vijėzosh trekėndėshin e tre kohėve: 1. Tė djeshmen
krijuese nė kushtet e njė regjimi totalitar e skllavėrues. 2. Atdhedashiria
pėr vendlindje e gjuhėn shqipe. 3. Krijimtari nė moshė tė re, si dhe moshėn
e thyer tė sotme nga vitet e jetė me rrėnjė te liria e Kosovės, po ashtu
edhe tė fjalės sė shkruar shqipe. Poeti bėn njė pėrshkrim faktik historik e
letrar tė tė gjithave ngjarjeve tė popullit ku ka lindur edhe vetė ai,
madje ėshtė edhe pjesėmarrės direkt nė kėtė rrugėtim sa tė vėshtirė e plotė
madhėshti me ēlirimin e Kosovės nga okupatori shekullor Serb. Drithėrima e
shpirtit tė poetit Adem Zaplluzha, lakonte dhe lėngonte pėr shtypjen mizore
qė bėnte korbi i zi sllav edhe nė fushėn krijuese pėr gjithė shkrimtarėt
e poetėt nė Kosovė, e sidomos ndaj atyre me prirje atdhedashuri pėr fjalėn e
shkruar shqipe. Poeti ka ditur tė kapėrcejė me zgjuarsi dhe krijimtari
letrare ēdo sfidė tė kohės makabre. Ai merr guximin e hedh nė letėr mendimet
e tija, nga ku poezia ishte arma e vetme por edhe mė e fuqishme qė ngrinte
peshė ndjenjat e popullit tė vet, e qė mbillte me vargun e poezisė lulet e
lirisė nė Kosovėn martire. Mbas ēlirimit tė Kosovės, kėto lule u rizgjuan
brenda shpirtit tė poetit dhe shpėrthejnė si yje nė qiell tė kaltėr, sepse
ato kishin kohė qė qėndronin tė "fshehura" nė qenien e tij, e si rrjedhim
udhėtuan me emrin liri drejt vargut poetik e vėllimeve tė 116-tė. Poezitė e
Ademit janė tė thjeshta nė dukje pėr lexuesin dhe pėr ēdo lexues tė
thjeshtė. Kanė njė rrjedhshmėri tė pastėr kur lexon, por aty do ndjesh njė
krenari tė ligjshme e hyjnore qė tė ndez zjarre dashurie pėr njerėzit,
atdheun, traditat e popullit shqiptar, fjalėn e bukur shqipe, pulson jetėn
tonė nė vargjet e poezisė.
Takon personalisht poetin e befasohesh pėr
fjalėn e ėmbėl qė derdh nga shpirti me njė dashamirėsi qė ėshtė tėrėsisht
njerėzore.
E si mund tė mos krenohesh pėr kėtė njeri, sa
njeri po aq edhe poet!?
Ecėn me kohėn, ka shkelur mbi kohėra tė zymta e
tė trishtė, por kurrė sėshtė pėrkulur para vėshtirėsive. Ai ka thyer ēdo
gur tė zi qė i ka dalė para, pra, me simbolin e fuqishėm si njė mal alpin
ngarkuar me borė, por gur zjarri brenda shpirtit tė derdhur me aq dashuri nė
letra fjalėn shqipe. Edhe libri i fundit qė pret botimin tė titulluar
"Fluturojnė zogjtė e verbėr", na jep plot figura letrare dhe forcėn e
shprehjes filozofike tė vargut poetik. Te poezia me titull "Ta ndjejmė
ekzistencėn e fjalės" aty gjallojnė tė fuqishme figurat letrare. Poeti ėshtė
treguar i kujdesshėm jo vetėm te ky vėllim, por edhe nė treguesit e
pėrmbajtjeve tė titujve dhe tė brendisė qė kanė gjithė vėllimet e botuara tė
mėparshme. Ai asnjėherė se ka pėrsėritur vetveten nė poezitė. Tė gjitha janė
tė ndryshme e dallohen lehtė nga vėllimi nė vėllim,por edhe nga poezia te
poezia. Ne shkėputėm pėr ilustrim kėto strofa nga poezia "Ta ndjejmė
ekzistencėn e fjalės". Autori e barazvlerėson fjalėn e shkruar me peshėn e
gurit, me dritėn e yjeve, me ngrohtėsinė e rrezeve tė diellit, por edhe tė
larė me vesėn e mėngjeseve. Fjala ėshtė ajo qė tė ngroh mė shumė se zjarri,
- thotė poeti Adem Zaplluzha. Por kur ajo ėshtė e gatuar me baltėn e
vendlindjes. Poezia e poetit Kosovar Adem Zaplluzha ka dritė fosforeshente
me rrėnjė burimore qė del nga kocka e trupit tė vetė poetit. E si e tillė
ajo duhet vlerėsuar nga qarqet akademike e filozofike historike , letrare e
gjuhėsore mbarėkombėtare.
"Sa herė qė deshėn tė parėt e mi
Nėpėr xhepat e erės,
E gjetėn vetveten.
Thonė se kur nuk kishin grurė
Nė copa rrasash gatuanin dashurinė.
Kėshtu mėsuam nga gjyshėrit
Ta ndjejmė ekzistencėn e fjalės,
Nuk ishte aq lehtė
Tė kapėrcehet pėrtej vetvetes.
(
.)
Nuk na u deshtė shumė kohė
Mėsuam shpejt,
Dhe nga ne mėsuan tė tjerėt
Se si ruhet dhe ndizet zjarri".
Vet poeti ėshtė dashuruar pas letrave. Tė
shkruash njė letėr nuk ėshtė aq e thjesht sa thuhet. Letra ėshtė e bardhė nė
formėn e saj ku mbi atė shkruhet me penė e qė derdhet boja qė formojnė
shkronjėn e mė pas fjalėn. Kur lexohet dėgjojmė tingullin e saj, ėmbėlsinė,
dashuri fjale qė pasqyron botėn e atij qė e shkruan.
Po vetė poeti ku ėshtė nė kėtė rast?
Ai ėshtė si njė margaritar i gjithėgjendur te
fjala e vargu i shkruar nė letėr. A sėshtė fakti qė ky poet me njė moshė
mbi 70 vite mbi supe, shkruan e krijon mbi tastierėn e kompjuterit , qė i
cili fal energji krijuese pėr poezinė e dashamirėsit e letrave shqipe kaq
botime!?
Nė poezinė e titulluar "Tė lutem mė shkruaj njė
letėr" ai shprehet qartė dhe me njė ekuivalencė tė fuqishme letrare. Rryma e
tė shkruarit, metafora e krahasimet qė pėrdor poeti janė tė mbėshtetura edhe
te poetėt e tjerė shqiptarė, si te vargu i Naimit, Ēajupit, Migjenit etj.
Dhe mė konkretisht:
"Mė shkruaj njė letėr
Ku nuk dėgjohet britma e Othellos;
Le tė jetė me ngjyrė meneksheje
Po me atė ngjyrė
Qė i pėrngjan dashurisė tėnde".
Poetėt nuk i tremben vdekjes. Ata e shohin si
njė pjesė tė vazhdimit tė jetės. E pse ti trembemi vdekjes, -thotė poeti nė
njė poezi?! Tė jetosh jetė, duhet qė tė bėsh diēka tė dobishme nė kėtė botė,
jo vetėm pėr veten por e pėr tė tjerėt, pėr gjithė shoqėrinė, pra kėshtu
ska edhe vdekje, por ske edhe frikė nga kjo vdekje qė dikur ajo do na
trokas nė pragun e jetės sonė. Atėherė, pse tė kemi frikė nga kjo vdekje?
Ta konkretizojmė me disa rreshta qė poeti ka
shkruar te ajo poezi ku thotė se, "sduhet tė vdes kurrė!" .
"Vdekja nuk ėshtė vdekje
Po qė se ke kohė,
Tė rrėfehesh
Pėrpara pasqyrės se mendjes tėnde.
(
.)
Pėr tė mos vdekur askurrė
Mbille pemėn tėnde,
Tė shenjtė mbille
Nė rrėfyestoren e shpirtit".
Te poezia e poetit Kosovar Adem Zaplluzha gjen
vetveten, gjen forcėn e mendimit, aty rrjedh e kristaltė fjale e shkruar me
petalet e luleve shumėngjyrėshe, tingėllon si valė deti mendimi, vargu merr
freskinė e erės sė malit e gatuhet me brumin e pjalmit tė pemėve, dėgjohen
cicėrima zogjsh nė fluturim, e mbi tė gjitha ka dashuri njerėzore me rrėnjė
te atdheu, te vendlindja,poezi fosforeshente me rrėnjė te kocka e vetė
poetit. A na lejohet tė themi se: Poetėt skanė vdekje?! Gjykimin bėheni
vetė ju lexues nėse kemi tė drejtė apo jo pėr kėto fjalė zemre qė po themi
pėr poetin Kosovar.
Xhevahir Cirongu, publicist, poet, shkrimtar
Durrės, Gusht 2014.
|