|
-Profesor Ukė Xhemaj, festa e Shėngjergjit nė kulturėn shqiptare
ka njė traditė tė gjatė, ju lutem a mund tė na flitni nė pika tė shkurtra
pėr kėtė festė?
Prof. Xhemaj: Festa e Shėngjergjit ėshtė festė pagane. Rrjedh
nga greqishtja, Gjergj = bujk, andaj ėshtė njė festė e karakterit agrar.
Megjithatė nė traditėn shqiptare ka marr funksion tė dyfishtė duke qenė
njėherit edhe festė blegtorale. Karakteri agraro-blegtoral i kėsaj feste
mbėshtet nė traditėn popullore tė aktivitetit ekonomik nė kėto dy veprimtari
primare: bujqėsi dhe blegtori.
Ceremonia rituale e festės sė Shėngjergjit ėshtė e pėrmbushur mė plotė
mbijetoja tė animizmit, fetishizmit, totemizmit dhe nė pėrgjithėsi
paganizmit, dėshmi kėto qė flasin pėr lashtėsinė e kėsaj feste nė traditėn e
kulturės shqiptare.
-A mund tė na pėrshkruani shkurtazi kėtė rit?
Prof. Xhemaj: Festa e Shėngjergjit kremtohet mė 6 maj,
pėrgatitjet pėr kremte fillojnė natėn e Shėngjergjit. Tė rinjtė dhe tė rejat
i qepen fushės pėr tė mbledhur barishte, lule tė Shėn Gjergjit, pipa
shelgjeje, tė cilat i vendosin nė muret e shtėpive kryesisht mbi portat
hyrėse tė shtėpive tė banimit; tė objekteve blegtorale: ahrive, vatheve; nė
drithnik (hambar), kosh misri, qilar bylmeti (ēarranik), etje.
Prania e bimėsisė jeshile paraqet simbolikisht imitacionin pėr
arritjen e mbarėsisė nė vitin qė sapo hymė, nė: familje, blegtori, bujqėsi;
pėr shėndet tė gjithė familjes dhe pasurisė sė saj. Ceremonia rituale fillon
para lindjes sė diellit mė spėrkatjen e fėmijėve tė familjes me ujė ritual,
nė tė cilin vendosen gjethe hithi nga ana e nėnave apo gjysheve nė familje
nė kohėn kur fėmijėt gjenden akoma nė gjumė. Pason larja rituale e
pjesėtarėve tė familjes pėr shėndet me ujė ritual, nė tė cilin vendosin
lule Shėngjergji, gjethe hithi, lule tė ndryshme nga livadhet, gėzhoja
vezėsh.
Ndėrkaq bariu pėrgatit ushqimin ritual pėr kafshėt para agimit nė
pėrbėrjen e tė cilit ka kungull tė egėr, shavar tė butė, bar gjaku, bar
qumėshti, bar kajmaku dhe hudher tė egėr. Ky ushqim ju jepet bagėtisė:
mbarshmėri, shėndet, sasi mė tė madhe qumėshti dhe mbrojtje nga demonėt
negative.
Pėr pjesėtarėt e familjes ditėn e Shėngjergjit pėrgatitet ushqim nga
produktet bujqėsore dhe blegtorale: kryesisht fli dhe pėrshesh mė qumėsht.
Ndėrkaq nė disa krahina etnografike bariu ther njė qengj nė derėn e vathės
si flijim pėr tufėn e bagėtisė. Mishin ua shpėrndan disa familjeve mė pak tė
kamura tė fshatit.
Pėr festėn e Shėngjergjit nuk punohet as nga burrat, as nga gratė. Kjo
kremte zgjatė tri ditė, dita e tretė ėshtė e shėnuar si dita e Shėnmarkut,
nė shumė krahina etnografike shqiptare pėr Shėnmark organizohen pelegrinazhe
nė vendet e caktuara, tė cilat ruajnė trashėgiminė historike tė ritit. Edhe
para ditės sė Shėngjergjit tradita ruan tri tė enjte tė bardha, nė tė
cilat gjithashtu nuk punohet; gruaja nuk vė pe nė gjilpėrė; farkėtarit i
pushon hudhra dhe ēekani.
Nė shumė krahina shqiptare nė traditė njihen dy Shėngjergja:
Shėngjergji i Vogėl qė festohet mė 23 prill dhe Shėngjergji Plak qė festohet
mė 6 maj. Ceremoninė e ritualit e madhėshton loja e vajzave me curulatje (luhatje)
sallanxhak tė vendosur nė degė tė manit apo nė traj tė portave tė oborrit.
Ky veprim bėhet pėr simbolikė qė ka synim shėndetin dhe plleshmėrinė. Vajzat
e Opojės, duke u luhatur nė sllanxhak kėndojnė kėngė rituale:
...sallanxhak sixhimi
kėtu e tė xhamia
ani qaq mu rritshin
flokėt e mia
-Me qė ėshtė festė nga ritėt e motmotit, a ka ndonjė ndėrlidhje
me kalendarin popullor tė punės nė kulturėn shqiptare?
Prof. Xhemaj: Gjithsesi kjo ėshtė festa kryesore ndėr kremtet
rituale tė motmotit ndėr shqiptarė. Njihet si kryemot kryevit, ngase nė
popull viti ndahesh nė gjashtė muaj dimėr dhe gjashtė muaj verė. Vera fillon
mė Shėngjergj dhe pėrfundon nė Shėn Mitėr gjashtė muaj ditė; dhe dimri
fillon nė Shėn Mitėr dhe pėrfundon nė Shėngjergj.
Duke njohur si festė kryemoti traditat shqiptare ndėrlidh shumė punė
me festėn e Shėngjergjit: zėnė tharmin e bukės pėr njė vit; jep delet me
qesim; cakton rrogėtarėt (shėrbėtorėt) pėr gjashtė muaj; jep tė holla hua,
cakton vade fejese e martese mbėshtetur mbi kėtė festė, pra mbrapa
Shėngjergjit; numėronin vitet e moshės sipas shėngjergjave tė kaluar;
logoritė sigurimin e ushqimit pėr njerėz dhe kafshė deri nė Shėngjergj e
tjera.
-Prof. Xhemaj, nė popull shpesh hasim tė pėrflitet pėr kėtė
kremete motmoti si njė festė e romėve dhe e krishterėve?
Prof. Xhemaj: Ky pohim nuk qėndron. Nė shuam krahina shqiptare,
veēmas aty ku islamizmi bėri ndikim mė tė madh, hasim nė kėtė pohim. Kjo pra
pikėrisht nga se kemi tė bėjmė me ngjyrim konfesional. Ndėrkaq realiteti e
mohon kėtė pohim. Nė kremte marrin pjesė masovikisht nga tė gjitha
konfesionet. Ritualin e shoqėrojnė tė gjitha veprimet limitative e magjike
me karakter pagan- pėrjashto emėrtimet krishtere: Shėngjergj dhe Shėn Miter,
si mbishtresime tė konfesioneve tė mė vona, mbi shtresimin pagan. Andaj
vlerėsojmė dhe shkenctarisht ėshtė dėshmuar se Shėngjergji ėshtė njė festė
e mbijetuar nga paganizmi, qė ruan traditėn shekullore nė kulturėn shqiptare
dhe qė njėherit ėshtė festė gjithpopullore pa dallime etnike e konfesionale.
(Intervistuesi ėshtė student i
Etnologjisė)
|
