DAULLET E NETĖVE KOSOVARE
Adem Zaplluzha duket si njė gurrė e pashtershme e
frymėzimeve lirike tė mveshura nė tesha tė mėndafshta. Nė vargjet e tij
dremisin lulet e saksisė si njė magjepsje e gėrshetuar me pėshpėritje zogjsh
qė depėrtojnė tejmatanė perdeve, duke tė ftuar pėr njė dremitje tė ėmbėl,
ngase gjumi e ka kapluar lulishten e shtėpisė. Kosova me zogjtė, gėshtenjat,
lulėkuqet dhe varret e dėshmorėve dremit. Nė kuadrin e ciklit tė parė, Sonte
nuk dua tė vdes, autori provon tė luajė sonte fatin e zogjve. Ajo qė ngjan
me ajrin, duket si njė ishull mes mjegullave. Ishulli i uritur dhe i etur si
zogjtė e shkretėtirės. Dhe mė tej:
Rėra fluturon pėrtej mendimit/ Njė kaktus i
etur/ Pi ujė nė shpirtin e rėrės/ Dielli si nė copė gacė e pėrskuqur/ I pjek
zogjtė nė fluturim e sipėr. Netėt kosovare zalisen nė zėrin e mullinjve, kur
kjo dunė prej vezėve tė breshkės, me gjasė paska mbetur, si njė varr i
vetmuar: Njė arkivol i hirtė/ Te njė varr i panjohur/ I kreh flokėt e
thinjura tė zjarrit, tejmatanė kufirit tė kujtesės. Kur pėrmes pėlhurės sė
grisur tė njė anijeje, shpėrthen kureshtja dhe guri i mullirit tė duket si
njė blanė mbretėrore, kur stina si syri i verbėr i hėnės, shikon tejpėrtej
galaktikave, rritjen e njė shelgu tė pikėlluar. Autori zgjohet Pėrtej
kujtesės/ Si nga njė ėndėrr e trishtė. Prej vezėve tė thyera dalin ēafkat,
kurse qielli i mbuluar me pupla njerėzish, hingėllon si kali i sėmurė.
Universi, imagjinata, tropet dhe figurat tjera stilistike nuk mungojnė, as
atėherė kur Adem Zaplluzha, pėrtej parmakėve tė dritares, sheh djersitjen e
ajrit: Te dhoma e pritjes/ Njė shpend krahmadh/ Ėshtė ulur pranė kujtesės/
Dhe i ėndėrron/ Ikjet e kota tė stinėve.
Shqiptarėt, sipas tij, ishin me gjasa tė parėt,
qė e gjetėn zjarrin, Por mishin e pjekur e hėngri nata. Dhe mė tej: Kur
dėgjuam kushtrimin/ Tupanėt veē ishin shurdhuar/ Nėpėr mėhallė/ Bredhin
ardhacakėt e dehur/ Dhe i recitojnė do psalme tė vjetra/ Nė njė gjuhė tė
huaj/ Qė sna pėrket neve. Ne dėnesėm njė kohė tė gjatė, thekson autori,
dhe shton se me njė ngashėrim tė padėgjuar deri atėherė, dėneste edhe kori i
bretkosave: Por vaji i jonė/ Mė duket edhe sot/ Se i pėrngjante lutjeve tė
erės. Vargjet e Adem Zaplluzhės duken si do kėngė djepi nė bibliotekėn e
sentimenteve letrare. Nėn gurin e mullirit vėrtiten shpresat dhe aspiratat,
kur ti e pėrkujton zėrin qė e bluan romancėn e ditėve tė nesėrme. Nė vargjet
e tij dremisin, madje, edhe shikimet ndaj yjeve, madje edhe ti, pėrmes
kandilit qė e pėrkund dritėn e gjumit, kurse gjumi yt duket mė i qartė se pa
skajshmėria, nė kohėn kur: Lėkura ime e grisur/ Shtatė herė u shit sot nė
treg/ Dhe herėn e tetė/ U konvertua nė hartėn e Atdheut.
Shqiptari i Kosovės nuk din tė ndalet, sepse
fjalėt e tij kanė filluar ti pėrngjajnė kristaleve tė borės. Herė janė tė
ftohta si njerėzit, herė u pėrngjajnė eshtrave tė elefantėve, e herė
arkivoleve tė kalbura: Do dalim si gjarpri nga lėkura/ Do e grisim ėndrrėn
e posa nisur/ Te ky gur qė nuk i pėrngjan as murit/ Do i mbjellim krahėt e
zogjve. Nuk kemi kohė pėr fluturime tė reja, thekson autori: Me mija vjet
fluturuam/ Dhe asnjėherė nuk e mbėrrimė cakun/ Sonte do tė mendojmė pak mė
ndryshe/ Pėr itinerarin e kėsaj udhe// Do ecim tejpėrtej arsyes. Pse? Sepse
nuk ka ndalje nė kėtė rrugė, dhe po qe se ndalemi, kurrė mė, nuk do tė mund
ta prekim, ėndrrėn tonė tė posa nisur. Problemet e stilistikės letrare e
angazhojnė kritikun tė trajtojė krejt lėndėn poetike, kurse ne e
anashkalojmė kėtė porosi, duke analizuar vetėm poezitė e para, pėr tė
nxjerrė nė pah tė vėrtetėn, se kemi tė bėjmė me njė veteran tė mirėfilltė tė
poezisė sė sotme nė Kosovė.
Mė 30 korrik tė kėtij viti (2013), autori
thekson me fjalė identike, se sonte ėshtė koha, tė cilėn e kemi pritur me
mija vjet, dhe do tė nisemi, atje poshtė te ledhnajat e historisė, ku na
presin do punė posa tė nisura. Dhe papritmas fanitet njė re e dendur: Mė
lėshoni, se Sonte dua tė dal/ Nga klishetė e sė kaluarės/ Do hyj nė
labirintet e kėsaj kohe/ Dhe si nėpėr tregimet fantastike, do tė kaloj nė
anėn tjetėr tė lumit, nė secilėn degė tė kėsaj peme, do mbjellim nga njė
domethėnie, kurse mė pastaj do tė ecim, deri te sinorėt e luadheve: Koha
ėshtė/ Pėr kositjen e barit tė njomė// Nėse vonohemi/ Pėr udhėtimin deri te
baladat/ Nėpėr rrugėt e metropoleve do i kėrkojmė/ Pendlat e ndukura tė
zogjve/ Qė mbetėn peng i njė tjetėr kohe. Vargje brilante qė shėmbėllejnė
me perėndimin e Ballkanit tė ēmendur, dhe njė stinė tė re, kur, herė shqepen
e herė ngjiten hartat, kur njė re e dendur, asnjėherė nuk i ndryshon
itineraret. autorin e ngazėllen fillimi i mirėsisė dhe mbarimi i ligėsisė.
Ai ėndėrron pėr zogjtė e erės dhe paskajshmėrinė e lumturisė. Sipas tij:
Kėto gjėra qė po i preki sot/ Mė duket se i kam prekur/ Para disa shekujve/
kur vdisnin meteorėt.
Zėri i mullinjve tė ujit dhe zėri i mullinjve tė
erės. Zėri i viktimave tė luftės dhe zėri i ditės sė nesėrme. Dita e djeshme
kur tundej edhe mali, kur si fije bari tundeshin rrapet, kur Nga vegimet e
njė trishtimi/ Fluturoi njė shpend gjigand , kur deshėn tė qajnė nėnat, kur
nga njė hėnė e gjymtuar, si peri doli para lotėve, dhe u shndėrrua nė disa
dallgė tė papara. Pėrfytyrimi fanitet kur Atė ēast filloi tė fryjė njė
furtunė/ Nėpėr flokėt e mjegullave/ Veē kishte rėnė njė borė e kuqe/ Mbase
dimri/ Mund tė prekej me dorė si hija, kur mė zė kotėsia. Dhe papritmas,
shqetsimin e zėvendėson optimizmi, kur filloj tė mbjelli njė farė tė re,
nga shpirti i erės, qė i shtrydhi tė gjitha trishtimet, dhe qeshi me
gjelbėrimin, deri sa pushojnė tė reshurat: Nuk kam mė kohė pėr shitje/ As
pėr tė blerė skam lekė/ Tundem udhėve/ Si njė varkė e humbur/ Dhe nė
shpirtin e pathyeshėm tė detit/ U bie daulleve tė kushtrimit.
Nė ciklin e dytė, Daullet e njė nate, defilojnė
tituj poemash tjera briliante, si: Sonte do tė ecim, Te flokėt e erės, Vijnė
edhe sėrish kthehen, Pėrtej ēdo mundėsie, Nė tregtarė ėndrrash, Nėpėr rrugėt
e qytetit tė ngrirė, Si disa gjallesa parahistorike, Rri varur skeleti i
erės, Ata qė u flijuan pėr ty, Dhe hija e njė druri etj. Jashtė mureve tė
lagėshtisė ėshtė cikli i tretė. Si zgalemat e rrufeve, Njė dhembje si kjo,
Nė kokėn time rebele, Pastaj vjen heshtja, As atje e as kėtu, Mė shkruaj njė
letėr, Nė bėhemi zogj tė egėr, janė disa nga poezitė e kėtij autori qė
shėmbėllejnė me njė album historik tė lirikės sonė kontemporane. Sipas
filozofit rumun, Tudor Vianu, feja, filozofia dhe arti janė pjesė e
specialiteteve. Bota moderne del nė pah me dridhjen e parė tė mendimit. Adem
Zaplluzha meriton respektin e lexuesit pėr idetė dhe mendimet e tij nė fushė
tė kulturės.
Bukuresht, shtator 2013
|