Sjelljet e njerėzve janė tė kushtėzuara me
faktorė tė ndryshėm tė rrethit dhe vetvetiu aspirojnė qė ti pėrshtatėn
rrethit. Organizmi, nė tė cilin ndikon faktori i jashtėm dhe ndryshon
baraspeshėn e tij tė deritanishme, aspiron qė tė neutralizoj kėtė baraspeshė
dhe tė vėrė prapė balansin e mėparshėm. Pra, me ndryshimin e faktorit tė
jashtėm, ndikohet drejtpėrdrejt edhe nė sjellje, dhe me to manipulohet nė
mėnyra tė planifikuara, kėshtu qė ėshtė e mundur, sipas interesit, ti
modifikojmė, respektivisht ti ndryshojmė sjelljet, dėshirat, vullnetin e
njerėzve, e pėr njė gjė tė tillė si mjet mjaft efikas pėrdoret propaganda.
Nė shumė enciklopedi e fjalorė tė ndryshėm
propaganda definohet si: aktivitet shoqėror, i bazuar nė ligjet e
psikologjisė, e cila nėnkupton punė dhe cak tė organizuar nė pėrhapjen e
ideve tė pėrcaktuara dhe besimit nė to. Caku i aktiviteteve propaganduese
ėshtė qė individi, shoqėria apo mbarė njė popullatė ti pranoj idetė e
ofruara (imponuara) dhe besimin nė to, si dhe tė sillet nė harmoni me normat
dhe rregullat e parapara pėr to.
Shikuar nga kėndvėshtrimi i pėrgjithshėm,
propaganda si nocion ėshtė neutrale; kahja e saj varet nga qėllimi i saj.
Ajo mund tė jetė konstruktive (revolucionare) dhe shumė e dobishme kur tė
aplikohet pėr ēėshtje me prioritet human, njerėzor, kombėtar etj., por
gjithashtu mund tė jetė edhe destruktive (reaksionare) dhe shumė e dėmshme
si dhe e rrezikshme, jo vetėm pėr individin, por pėr mbarė shoqėrinė, kur
ajo aplikohet pėr interesa tė caktuara tė atyre qė e kanė nė dorė timonin e
kėsaj fuqie.
Nė kėtė shkrim do tė mundohem tė bėjė njė
elaborim, pėrgjithėsisht rreth propagandės destruktive, tė cilėn e ushqen, e
zhvillon dhe e aplikon, pothuajse secili pushtet, natyrisht, pėr nevoja tė
veta nė shumė fusha si: nė fushėn sociale, nė fushėn ekonomike, nė fushėn e
marketingut, nė fushėn e religjionit e sidomos nė atė politike, qoftė ajo e
brendshme apo e jashtme.
Propaganda destruktive nė esencėn e saj ėshtė
totalitare. Ajo nuk ka qėllime humane, as zhvillimin e personaliteteve tė
njerėzve, por tė kundėrtėn, qė tė krijoj tek ata sjellje tė kushtėzuara,
pra, qė tė jetė nė gjendje me mekanizmat tė automatizuar ti kontrolloj dhe
ti pėrshtatė sjelljet e tyre shoqėrore. Mu pėr kėtė qėllim shfrytėzohen
mediume tė ndryshme e sidomos shtypi, radioja, TV-ja, interneti, satelitėt
etj, pėrmes tė cilave, me metoda tė organizuara, pėrhapen shumė shpejt dhe
shumė lehtė idetė e pėrcaktuara.
Dihet se emocionet janė pjesė shumė e
rėndėsishme e jetės shpirtėrore tė njeriut. Nė bashkėsinė e dukurive
psikike, ato paraqesin (duke pasur nė konsideratė specifikat e tyre) sferėn
mė tė ndjeshme dhe njėkohėsisht edhe mė tė lėnduarėn. Dhe kur duhet qė dikė
ta qesim nga baraspesha shpirtėrore dhe tia tronditim moralin, atėherė sė
pari atakohet pjesa emocionale e jetės sė tij. Pra, nė instancėn e fundit,
qėllimi final i propagandės destruktive ėshtė njė atak i tillė qė i shkakton
dhembje njeriut dhe qė e dezintegron jetėn e tij psikike.
Nė kohėn e thyerjeve shpirtėrore tė njerėzve, nė
rrethana tė mjerueshme sociale e ekonomike, nė situata jo tė qeta, nė
goditje fatkeqėsish, nė kohėra luftėrash, etj., paraqitja e propagandės
destruktive, atakon anėn emotive tė individit duke ndikuar nė sjellje dhe
duke krijuar konfuzion e mosbesim, gjė qė vije deri te paralizimi i plotė i
jetės normale pothuajse nė tė gjitha sferat, dhe mu pėr kėtė arsye pėrhapja
e propagandės bėhet nė situata tė tilla kritike. Pasiguria nė kėto situata
imponon ndjenjėn e panikės e cila kaplon individin dhe ia lėkund
personalitetit e qėndrueshėm tė tij. Ai bėhet labil dhe nė kėto faza tė
pasigurisė, ai kėrkon mbėshtetje, stabilitet fizik e psikik. Dhe mu nė kėto
faza tė destabilitetit moral, nxitėsit e propagandės ndikojnė mbi individin
duke ia imponuar atij idetė e caktuara pėr qėllimet e tyre manipuluese.
Propaganda si dukuri figuron qė nga kohėrat mė
tė hershme, por nė mėnyrė tė organizuar psikologjie u pėrdor gjatė luftės sė
dytė botėrore, pėr qėllime tė caktuara politike. Kjo strategji u zbatua nė
praktik nė mėnyrė profesionale dhe mori dimensione tė reja nga nazistėt
gjermanė gjatė sundimit tė politikės hitleriane. Nė librin e tij Mein Kampf
Hitleri shkruan: Strategjia jonė pėrbėhet nė thyerjen e kundėrshtarit nga
brenda, kėshtu qė ai tė na ndihmojė qė ta fitojmė atė. Mė mirė ėshtė qė ta
ēarmatosim kundėrshtarin se sa ta shkatėrrojmė me luftėra tė rėnda. Mė tej
ai vazhdon: Mua para sė gjithash mė intereson problemi, se si tė arrijė
deri te thyerja morale e kundėrshtarit. Pse ta demoralizojmė kundėrshtarin
me jetė ushtarake, kur atė mund ta bėjmė me thjesht, me metoda tė tjera.
Duke e ditur mirė se subversimi ėshtė qėllimi psikologjik i
luftės, e propaganda arma kryesore e saj, Hitleri e pėrpunoi kėtė strategji
deri nė ekstrem, duke arritur nė konkluzion se ...edhe nė shkallėn mė tė
ulėt tė luftimeve i vrari paraqet vetėm njė njėri mė pak - deri sa njeriu i
tmerruar qė humb nervat, bėhet bartės i frikės, i aftė pėr tė provokuar
epidemi tė gjerė tė panikut, kėshtu qė caku i luftės moderne duhet tė jetė
neutralizimi psikologjik i kundėrshtarit, e jo shkatėrrimi i tij fizik. Me
fjalė, nė vend tė armėve, me propagandė, nė vend tė plumbave.
Efektet e suksesshme tė propagandės gjatė luftės
sė dytė botėrore, i nxiti pushtetarėt e shumė shteteve qė ta studiojnė kėtė
dukuri me seriozitetin mė tė madh nėpėr institute e laboratorė legalė e
ilegalė. Zhvillimi i hovshėm i teknologjisė moderne ofroi mundėsi tė shumta
tė demonstrimit tė kėsaj fuqie, jo vetėm nė situata lufte kundėr armikut,
por edhe situata paqeje si mekanizėm shumė tė fuqishėm pėr qėllime tė
caktuara manipuluese. Propaganda, si mjet shumė i fuqishėm u shfrytėzua
sidomos gjatė luftės sė ftohtė mes paktit NATO, gjegjėsisht SHBA-ve dhe
atij tė Varshavės, gjegjėsisht ish-BRSS-sė, qė vazhdon akoma edhe sot e
kėsaj dite nė forma nga mė tė ndryshmet.
Qė tė jetė propaganda e suksesshme, zakonisht
ajo i dedikohet individit ose njė shtrese tė caktuar, varėsisht prej
interesave tė propaganduesit. Ne kemi veprimtari tė gjerė tė propagandės nė
jetėn e pėrgjithshme, duke filluar nga ajo familjare, natyrisht qė aplikohet
nga prindėrit pėr qėllime edukative, pastaj propagandė shkollore-arsimore,
propagandė fetare, propagandė sektare, propagandė tregtare, propagandė
mediative, propagandė qeveritare, pra me njė fjalė, vetėdijshėm apo jo, ne
jemi tė bombarduar ēdo ditė nga format e ndryshme tė propagandės
institucionale.
Mesazhet dhe format e tjera bindėse, sajohen nė bazė tė
karakterit tė individit ose shtresave ndaj tė cilave planifikohet qė tė
ushtrohet ky art i bindjes. Para se tė lansohen format propaganduese, sė
pari bėhen kėrkime dhe studime pėr tė prekur pulsin (mentalitetin) e
individit ose shtrese sė caktuar duke mbledhur informacione pėr ta: kush
janė ata; si mendojnė ata; si sillen; cilit besim i takojnė; cilat janė
motivet e tyre; ēfarė bindjesh politike kanė; ēfarė mentaliteti disponojnė
etj. etj. Informacionet e grumbulluara nga kėrkimet e mėsipėrme, u ndihmojnė
propaganduesve nė gjetjen e metodave mė efikase psikologjike dhe formave mė
tė pėrshtatshme pėr manipulim, duke lėkundur besimin dhe vetėbesimin, duke
destabilizuar dhe thyer moralin, duke degraduar personalitetin, duke
paralizuar pėrshtypjet shqisore, pra duke ērregulluar nė pėrgjithėsi jetėn
psikike te individi ose grupi, ose duke pėrhapur idetė e caktuar tek ata me
qellim tė bindja dhe mobilizimi masiv.
Duke e njohur fuqinė e propagandės dhe ndikimin
saj tek individi ose masa; duke e ditur se pėr veprim sa mė efikas duhet
njohur klima psikologjike e asaj shoqėrie, edhe pushtuesi ynė i mėparshėm,
pra Serbia, i pėrdori vite me radhė dhe me mjaftė sukses kėto forma tė
manipulimit masiv, jo vetėm mbi popullatėn tonė, por edhe ndaj popujve tjerė
tė ish-Jugosllavisė e nė raste tė caktuara, edhe ndaj popullatės sė vet,
vetėm pėr ta ruajtur, forcuar dhe ushtruar me ēdo kusht hegjemonizmin e saj
tė shfrenuar mbi tė tjerėt.
Aq larg shkuan institucionet serbe me metoda
propaganduese sa qė pėr rastin shishja e Martinovicit (qė e pat futur
vetė nė prapanicė, por i kishte akuzuar shqiptarėt) lansoi nė qarkullim me
qindra artikuj gazetaresk, programe tė shumta televizive, bile botuan edhe
njė libėr vėllimor pėr kėtė ndodhi, tė cilėn e pėrktheu edhe nė gjuhė tė
huaja dhe e shpėrndau nėpėr botė. Natyrisht, qė qėllimi i kėsaj propagande
nuk do koment!
Mirėpo, ēudit fakti se edhe institucionet tona
paralele tė asaj kohe, pavarėsisht se dispononin mjete sfiduese, u treguan
te paafta dhe tė papėrgatitura (shpesh edhe injorante) pėr ta kuptuar kėtė
luftė psikologjike. Duke pasur pėr qėllim primar interesat e tyre tė
ulėta, dhe pa ndonjė vizion tė qartė, ato u bėnė edhe vet pre e kėsaj
propagande destruktive, si rezultat i tė cilave pasoi kolapsi i pėrgjithshėm
ekonomik qė i parapriu shpėrnguljeve masive...
Nė kontekstin e ngjarjeve tė pėrgjithshme
bashkėkohore, ndikimet psikologjike-propaganduese pėrputhen drejtpėrdrejt me
interesat dhe strategjitė politike tė shteteve, fuqive, blloqeve tė
ndryshme. Dhe, pėr arritjen e synimeve dhe qėllimeve finale, shfrytėzohen
maksimalisht tė arriturat e teknologjisė mė bashkėkohore si: elektronika,
sistemet e komunikimit, mediat, etj. Kėta element shumė tė fuqishėm tė
bindjes, tė cilėt edhe janė bartėsit kryesor tė kėtij ndikimi tė imponuar,
sot janė bėrė pjesė e pandarė e pėrditshmėrisė sonė, ashtu qė secili
qytetarė, pa marr parasysh gjininė, moshėn dhe ngritjen e shkallės
intelektuale, ėshtė konsumator i produkteve tė ofruara nga ata. Sidomos
transmetimi i programeve satelitore dhe shėrbime e internetit, qė mundėsojnė
bartjen e drejtpėrdrejt te mesazheve pa pėrfillur pengesat e kufijve
gjeografik e politik, janė bėrė armėt mė tė fuqishme tė kėsaj lufte
psikologjike. Mjafton vetėm qasja nė shėrbimin www, pėr ta kuptuar, e
ndoshta edhe pėr ta pėrjetuar vet, pushtetin e kėtij mashtrimi e manipulimi
tė qėllimshėm tė quajtur propagandė.
Besoj se edhe pushtetar tanė tė rinj do ta
trajtojnė mė seriozisht kėtė sferė tė domosdoshme duke pasur parasysh
vorbullėn e ngjarjeve politiko, diplomatike, ekonomike etj. nė tė cilėn
ndodhet Kosova por edhe vetė ata...nė mos pėr asgjė tjetėr, sė paku pėr tia
vazhduar jetėn pushtetit tė tyre!!!
|