( Fjala e redaktorit )
Mehmet Bislimi tashmė ėshtė shkrimtar i
dėshmuar, qė ka formuar individualitetin e vet. Ai veprimtarinė e vet
letrare e ka filluar me poezi. Deri mė tani ka tė botuara pėrmbledhjet:
Trėndafila maji, Fjalė dhe gurė , Ironi e
verdhė dhe Stinė e vonuar, me tė cilat ka dėshmuar
pjekurinė e vet krijuese. Autori mesazhin e poezisė sė vet e ka bartur nė
imagjinatė dhe nė jetė paralelisht, duke dhėnė gjithė elanin e vet nė
shėrbim tė atdheut dhe tė ēėshtjes sonė madhore. Dihet mirėfilli se shumė
gjenerata krijuesish misionin kombėtar e kanė bartur edhe nėpėrmjet poezisė
qė e kanė pėrjetuar nė mėnyrė tė dyfishtė, madje edhe nė lėkurėn e vet! Kjo
nuk ishte ndonjė befasi as pėr krijuesin Bislimi, ngase ai ishte kalitur me
kohė nga gjeneratat e mėhershme, tė cilat me dorėn e vet mbollėn fidanėt e
lirisė nė tokėn arbėrore!
Krahas poezisė autori botoi edhe pėrmbledhjen
Shkrime publicistike, Prishtinė 2009, si dhe monografinė
Kėtu i thonė Drenicė pėr trimin e shquar tė kombit T. Mehėn me tė
atin.
Pėrveē kėtyre veprave autori M. Bislimi, lindur e rritur nė
djepin e kulturės sė pasur tė krijimtarisė folklorike gojore nė Drenicėn
kreshnike, botoi edhe Anekdota popullore dhe
satira autoriale, deri mė tani tė pabotuara
gjėkundi, tė krijuara nė kohėn e sotme, qė paraqesin vazhdimėsinė e
krijimtarisė folklorike shqiptare, njė risi pėr mbarė folkloristikėn tonė,
sidomos nė fushėn e re tregimtare (jo vetėm folklorike), qė i shėrben
vazhdimėsisė sė folklorit nė pėrgjithėsi, sidomos prozės sė shkurtėr. Jeta
duhet tė vazhdohet e bashkė me tė edhe krijimtaria artistike, qoftė ajo
gojore ose e shkruar. Andaj Anekdota
popullore dhe satira autoriale II ėshtė vepra
e dytė e kėtij lloji, njėkohėsisht ėshtė vepra e tetė krijuese e derisotme e
kėtij autori.
Dihet se anekdotat, si pjesė e prozės
folklorike, por edhe asaj tė shkruar kėtu e kudo nė botė, janė rrėfime tė
shkurtra tė urtėsisė popullore, qė shprehin thumbim, humor e satirė,
nėpėrmjet filozofisė praktike jetėsore nė rrethana tė caktuara shoqėrore me
vlerė relative afatgjatė, mė tepėr tė pėrhershme, pėr qėllime kritike, me
synime edukative tė njerėzimit. Janė shprehje tė mendjemprehtėsisė sė dellit
humoristik e satirik, tė dala nga rrjedhat e jetės sė pėrditshme. Andaj,
thelbi i anekdotave ėshtė qėllimi edukativ, kritika ndaj veseve tė liga tė
shoqėrisė nė rajone tė caktuara, por me vlerė pėrgjithėsuese njerėzore, me
qėllim edukues, tė pėrsosjes sė karaktereve njerėzore e shoqėrore. Ato
pasqyrojnė strukturėn sociopolitike e psikoetnike tė kohės kur kanė lindur e
jetojnė, duke vazhduar dhe mė tej, ashtu sikur ka ndodhur me tė derisotmet.
Andaj, anekdotat janė diēka si shumica e bimėve njėvjeēare: mbijnė, rriten,
japin ose jo fruta, vyshkėn nė vjeshtė, pėr tu pėrtėrirė pėrsėri nė
pranverė!...
Karakteri i dyfishtė moral e kritik i universit
tė anekdotės nxjerr nė shesh edhe karakterin funksional psikosocial, qė
pėrfshin edhe letėrsinė e shkruar dhe, ku mė shumė e ku mė pak, ėshtė i
pėrhapur nė mbarė botėn. Nėpėrmjet situatave dhe konteksteve tė ndryshme
konkrete jetėsore, anekdotat e veprės sė autorit Mehmet Bislimi, si kudo nė
veprat e karakterit tė tillė, nxjerrin mėsime qė demaskojnė veset e liga
familjare, shoqėrore e njerėzore, siē janė banaliteti, arroganca,
gėnjeshtra, mburravecėria etj., por qė synojnė formimin e karakterit pozitiv
kombėtar e njerėzor. Mėnyra alegorike e tė shprehurit tė tyre, qofshin ato
autoriale ose popullore, tė dėgjuara e tė shėnuara prej tij, nė rrethana tė
caktuara shoqėrore, dallon nga ato tė krijuara nė rrethana tė egra
pushtuese, sepse kėto tė fundit janė paksa tė zbehta, pėr shkak tė
rrethanave tė zhvillimit tė teknologjisė sė sotme, qė kanė zbehur dhe
pakėsuar deri nė njė masė krijimin dhe pėrdorimin e fabulave, si krijime tė
njė shkalle tė hershme tė zhvillimit mendor.
Autori i librit tė sipėrpėrmendur, Mehmet
Bislimi, ėshtė rritur e brumosur me pėrdorimin e prozės tregimtare popullore
nėpėr oda tė Drenicės, njė nga rajonet mė tė pasura etnike, saqė kureshtja
dhe aftėsitė e tij kanė bėrė tė mundshėm formimin, pėrdorimin dhe shėnimin e
anekdotave tė reja, jo vetėm nė formė, por edhe nė pėrmbajtje e synime, nė
harmoni me kushtet e reja shoqėrore-kombėtare, prej tė cilave bindemi se
tradita folkloristike, si njė dhunti e natyrės psikoetnike, ėshtė e
pashtershme, mjafton ta hulumtosh pėr ta gjetur thesarin tonė folklorik.
Anekdotat e tilla, jo vetėm autoriale tė autorit, janė tė kripura me humor e
satirė, element karakteristik ky i shpirtit kombėtar qė e ka mbajtur gjallė
me shekuj forcėn shqiptare, pavarėsisht nga rrethanat herė-herė tragjike
ndėr beteja, herė-herė robėruese ndėr shekuj dhe herė-herė komike nė
rrethana tė reja! Ky brumė i ri krijues nė kushte dhe rrethana tė reja, si
shumėkund, na bind se kemi triumfuar, jo vetėm ndaj ruajtjes sė gjuhės si
mjet i shenjtė kombėsie, por edhe ndaj ruajtjes, zgjerimit e thellimit tė
prodhimit mendor trashėgues e kombėtar. Megjithatė, anekdotat e tilla janė
kryesisht dromca figurative pėr qėllime edukative, mė pak zbavitėse (si lojė
fjalėsh), tė cilat me injektim shėrojnė veset e liga tė shoqėrisė. Ato kanė
humor tė kėndshėm, thumbues e ironik tė pėrqeshin tė metat e njerėzimit, qė
kanė zėnė strehė edhe ndėr ne.
U tha sė shumica e anekdotave tė botuara nė kėtė
libėr janė krijime tė dala nga realiteti i ri nė rrethana tė reja
shoqėrore-etnike, si kurdoherė, duke prekur veset e liga tė shoqėrisė, tani
nė kushte tė reja, si: ato me synime politike (Nė fushatė, Prodhime
vendore, Nostalgjike, Tatuazhi), mėrgimtare (Kėta nuk
flasin), moda e degjeneruar (Burrė e grua), interesi
moral nė kushte tė reja (SØka mė bacė), pėrēarja kombėtare
(Sikur tishim vetėm dy...), obligimi kombėtar (Ka vdekur
pėr qejf) etj. Pos tjerash, ato janė edhe shprehje e aspiratave pėr
liri, pėr ti pėrballuar e pėr ti tejkaluar vėshtirėsitė e paraluftės, tė
luftės dhe tashmė tė tranzicionit.
Mendoj se jo nga qėllimi i autorit, sa nga
gjendja shoqėrore, anekdotat e reja tė veprės sė M. Bislimit janė pak a
shumė tė zhveshura nga alegoria, por me humor e satirė tė mjaftueshme.
Diēka, si guri i thepisur, i shkoqur nga shkėmbi, qė nga rrokullima shpatit
e shtratit tė lumit, me kohė rrumbullakohet thuaja si veja. Mandej, edhe sot
e kėsaj dite, disa anekdota tė hershme, nė rrokullisje nėpėr dekada e shekuj
nė gojėn e popullit, kanė arritur formėn e njė fjale tė urtė popullore, ose
njė frazeologjie, si: dushk pėr gogla ( sipas anekdotės sė dy
mashtruesve qė i shesin njėri- tjetrit dushk pėr gogla), ose: mos
prek nė kos ( sipas anekdotės kur burri e zbulon tradhtinė e gruas
nėpėrmjet njė ene me kos nėn shtrat, mbi tė njė boē kandari, qė kur shtypet
nga pesha e dy njerėzve , nėn shtrat boēa zhytet) etj.
Me gjithė freskinė e anekdotave nė kohė, nė
formė, nė pėrmbajtje e nė synim, tė pėrzier me satira autoriale, nė veprėn e
radhės tė Mehmet Bislimit nuk vėrehet nota lokale, sepse, pos tjerash, ai ka
shėnuar anekdota nga njerėzit e vendet e ndryshme, veēanėrisht tė Kosovės,
por edhe ndonjė tė krijuar personalisht nė biseda tė ndryshme shoqėrore kėtu
e nė mėrgim, qė nuk kanė kufizim rrezatimi e pėrdorimi, tė cilat synojnė
eliminimin e veseve tė liga tė shtresave tė caktuara tė shoqėrisė, tė
ngjyrimeve tė ndryshme politike aktuale, me qėllim qė tė formohet njė jetė e
zakonshme njerėzore, krah me kohėt bashkėkohore. Shtjellimi i rrėfimit nga
autori ėshtė i natyrshėm, i kursyer nga ndėrhyrjet subjektive, si dhe i
pajisur me tregimtari tė natyrshme, me dialogė tė zhdėrvjellėt, me pėrfundim
tė papritur dhe me efekte mė tepėr edukative sesa argėtuese! Libri tanimė
ėshtė nė dorėn e lexuesit tonė besnik, i cili pa dyshim sė do ta japė
vlerėsimin e vet. Autorin e pėrgėzoj duke i uruar suksese tė reja nė fushėn
e pafund tė krijimtarisė sonė letrare.
Disa anekdota nga libri "Anekdota tė reja pėr realitetin e ri"
Shkarkimi
Pak kohė pas luftės QPK-ja shkarkoi njė ministėr nga detyra e tij. Vendimin
ia dorėzuan me shkrim, mirėpo ky ministri kishte pasur dėshirė tė madhe qė
ta mbajė kėtė post dhe nuk po i pėrfillte urdhrat e organit tė lartpėrmendur.
Ai pėr opinion ishte shprehur se atė mund ta shkarkojė vetėm pėrfaqėsuesi
special i OKB-sė qė ishte nė Kosovė!
Njė plak i
urtė, i cili e lexoi kėtė ndodhi nė gazetė, po thotė:
- Dikur njė
nuse e kishte ndarė i shoqi. Shoqet po e pyesin: Moj, sikur kemi dėgjuar se
tė ka ndarė yt shoq? Jo, besa, moj shoqe, e keni gabim, mua mund tė mė
ndajė vetėm plaku i katundit se burri im nuk pyetet pėr kėtė punė!
Ska ēka tė kallet
Njė burrė qė kishte zbritur nga fshati nė qytet, pėr tė blerė disa ilaēe,
futet nė njė barnatore me cigare tė ndezur, duke e bėrė tym e mjegull
atypari! Farmacistja po i thotė:
-Axhė,
tė lutem, fike cigaren ose dil pėrjashta!
Ky, paksa i
habitur, shikon pėrreth vetes dhe po i thotė farmacistes:
- Hajt
moj shoqe, se nuk e fika. Po unė sė bashku me Sefėn dje gjithė ditėn kemi
pirė duhan nė plemen e tij plot me kashtė, ku ka qenė rrezik tė kallet e
gjithė kashta e ti mė thua fike cigaren, kėtu qė nuk paska asnjė fije kashte
e nuk paska as ēka tė kallet!
Mbasi ramė
Nė anėt e Dardanės bėhej njė dasmė e madhe. Pėr dy ditė me radhė, dajre e
aheng. Gratė duke u marrė me dasmėn, kishin harruar fare pėr tiu qitur
lopėve sanėn nė grazhd.
Ato duke kėrcyer e duke i rėnė defit, mbi dyshekllėkun e ahurit pėr njė ēast
thyhen dy tre trarė dhe disa nga gratė bien poshtė, mbi koshin e sanės, tė
mbushur e tė harruar qysh para dy ditėsh pėr ti ushqyer bagėtitė! Pasi ranė
poshtė, njėra u kujtua e po u thotė:
-Mori
gra, mbasi ramė poshtė nė kosh tė sanės, ėshtė mirė tu qesim lopėve pak tė
hanė!...
E pres lisin
Njė vajzė e re e cila ishte dashuruar nė njė djalosh kishte hapur fjalė: O
marr Gazmendin, o do tė varem nė Lis tė kroit!
Disa nga shokėt e Gazmendit, qė kishin dėgjuar pėr kėtė, po e pyesin
Gazmendin tė shqetėsuar:
-Ēka
do tė bėsh ti, or Gaz, a e ke dėgjuar se ēka ka thėnė ajo vajza?
-Pasi
qė ajo vajza paska vendosur tė varėt, mua mė vjen keq, por nuk mund ta marr,
pra nuk mund tė martohem me tė, por kam vendosur qė tia shpėtoj jetėn!
-Si?
- e pyetėn shokėt njėzėri.
-Do
ta pres qė nesėr Lisin e kroit! - ua ktheu Gazmendi.
Qysh ėshtė dreqi, hoxhė?
Shaban Sadiku i anės sė Deēanit ishte bėrė haxhi, por e ngiste njė motor tė
vogėl e kurrė nuk i zbriste. Edhe pse ishte bėrė haxhi, ai prapė me motor ta
bėnte tym e pluhur para hundėve! Njė ditė, tek po e ngiste motorin nėpėr
Deēan, ashtu me shpejtėsi shkon e ndalet para imamit tė Irzniqit, tė cilin
sa nuk e shtypi.
-Hoxhė,
- po i thotė Shaban haxhi efendiu, -a di tė mė tregosh a ka dreq nė kėtė
dynja, po edhe nėse ka qysh duket dreqi prej biēimi, lum hoxha?
-Po mor
haxhi Shabani, ka dreqėr, - po i thotė hoxha. Dreqi, haxhi efendi, ėshtė
tamam si ti; me kapuē tė haxhiut nė krye e hipur nė motor, bėhet tebdil si
ti haxhi, bėn yrysh pėr ti shkelur hallkun me motor, ta bėn pluhur e
mjegull para hundėve, pra dreqi kėtė biēim ka haxhi Shaban, tamam sikur ti!
Sa pėr njė llaf
Njė drenicas, burrė i mirė e i urtė sa tė duash, por e kishte gjetur e zeza
dhe kishte mbetur vejan, pra i kishte vdekur e shoqja. Nė tė vėrtetė nuk
ishte edhe aq nė moshė, por kaloi njė kohė bukur e gjatė dhe nuk po martohej.
Pas disa kohe nė konak i shkojnė tre shokė dhe nė bisedė e sipėr njėri prej
tyre po e pyet:
-Pse
mor Rifat nuk po martohesh, ēka je duke pritur, ti nuk je edhe aq i vjetėr,
e ke nevojė pėr njė rob shpije, qe besa?!...
-Po e
shoh edhe vetė se nuk bėn pa u martuar, -po iu thotė ai shokėve, -por tė
them tė drejtėn jo edhe aq pėr ato punėt e tjera, sa pėr tė pasur me kėnd
tė ndėrroj ndonjė llaf goje, se kam mbetur vetėm e as ditė e as natėn nuk po
kam me kė tė bisedoj, -ua ktheu Rifati...
Njėri nga shokėt, qė ishte mė shakaxhiu, po i thotė Rifatit:
- Nėse
na e jep besėn se nuk hyn mė thellė, sa pėr nga njė llaf goje ne po ti
sjellim me radhė gratė tona!...
Fol diēka
Nebih Emini shkon te Qerim Dajaku pėr ta angazhuar shkues nė njė fshat
pėrtej, ku donte tė kėrkonte nuse pėr tė birin. Qerimi e priti mirė Nebihun,
po pinė kafe e duhan sė bashku, dhe po priste se sa para do ti premtonte
Nebihu pėr ta kryer punėn e mesitit, por ai spo sillej atypari. Dikur
Nebihu po i thotė Qerimit:
- Unė
desha tė shkoj nė shtėpi, por para se tė nisem ti fol diēka, o Qerim! -A do
tė ma nxjerrėsh nuse pėr djalė tė bijėn e filanit, apo jo?
Qerimi ia ktheu:
-Jo
besa, fol ti diēka, or Nebih, do ti zėsh djalit nuse a jo, se nuk je kah
flet diēka pėr xhep...
Njė herė majtas e
njė herė djathtas
Njė punėtor nga ana e Skenderajt, qė punonte nė Gjermani, kishte mbetur i ve
dhe i vetėm nė banesė, ngase nuk delte kund. Shefi i tij kishte pasur dasmė
dhe e thėrret kėtė nė dasmė, ngase e kishte punėtor tė mirė dhe e donte.
Erdhi koha pėr ta hapur dasmėn dhe e shoqja e gjermanit i afrohet kėtij
shqiptarit nga Skenderaj, duke i thėnė nė shenjė respekti:
-Eja ta hapim dasmėn sė bashku me njė vallėzim!
Ky,
i skuqur nga turpi, po i thotė se nuk di tė vallėzojė edhe po tia presėsh
tė dyja kėmbėt.
-Ngrehu
se tė mėsoj unė!- ia priti ajo.
Ajo e mori dhe ia hodhi duart rreth qafe, u afrua trup me trup dhe po i
thotė: Ein mal links, ain mal rechts ( njė herė majtas dhe njė herė
djathtas ). Ky edhe nga afria e saj u nxeh dikur e po i thotė nė shqip vetes:
Ah, po ēma luajte nėnėn herė majtas e herė djathtas, po kurrė drejt.
Kemi qenė shokė
Para shumė vjetėsh disa burra tė Prekazit i paskan rrethuar milicėt e
Serbisė, aty krisi pushka e u derdh gjaku. Ata burrat e Prekazit u detyruan
tė dalin nė mal - kaēak. Kaloi shumė kohė dhe njė Reshat Nurboja,
nga ana e Pejės, mbeti i mbyllur nė shtėpi! Njė ditė e ėma po i thotė:
-Ēke,
mor bir, qė ke mbetur i ngujuar, ti ske vrarė kėnd, me pushtetin e Serbisė
nuk ke luftuar, ēka dreqin ke mbetur i ngujuar?!...
-E, moj
nėnė, - po i thotė ai, -unė njėmend nuk kam luftuar, por kam qenė shok me
ata burrat e Prekazit qė ia kthyen pushkėn pushtetit tė Serbisė, besa kam
pas dalė edhe nė fotografi me ta e sa tė dal nė Pejė menjėherė mė kapin
milicėt.
-Besa
moj loke, nuk ėshtė borxh me dalė nė fotografi me trima kur nuk ua ke hallin
se mbetesh mbyllur pa vrarė askėnd!...
Ma presin dardhėn
Dimėr i ashpėr, borė e madhe, acar...Njė Ismet Domi i Gjakovės, pėr kundėr
tėrė asaj bore e acari, merr rrugėn pėr nė Zhabel, fshat ky i Dushkajės mu
nė mes tė malit. Nė tė dalė nga qyteti, takohet me disa shokė tė tij, tė
cilėt po e pyesin:
- Pėr ku
je nisur nė kėtė kiamet Ismet burri, ēka tė ka ndodhur?
- Eh,
kam njė hall more burra!
- Ēfarė
halli ke mor vėlla? - po e pyesin ata njėzėri.
- A nuk
e shihni, ka rėnė gjithė kjo borė e i ka zėnė Zhabelin nė mjedis tė malit e
pa dru, shkova se ata qe besa sonte ma presin dardhėn!
Mos shihni kusur
Njė burrė i urtė i Zhabelit i kishte rregulluar ca punėt dhe po e martonte
djalin e madh. Natėn e dasmės e kishte tė shtunėn qė ishte edhe ditė tregu
nė Pejė. I zoti i dasmės kishte shkuar nė treg pėr tė blerė edhe ca gjėra tė
vogla dhe ishte vonuar shumė. Dasmorėt kishin filluar tė mblidheshin, por
kush nuk po iu qet asnjė cigare duhan! Dikur vėllai i tė zotit tė shtėpisė
po u thotė dasmorėve:
-Burra,
mos shihni kusur se na keni zėnė pa pėrgatitur (!), por ju ndizni nga njė
cigare nga tuajat se baca ende nuk ėshtė kthyer nga tregu i Pejės, e besa
edhe kutinė e duhanit e ka marr me vete!...
|